ومَن لَم يَنفَعُهُ اللّهُ بِالبَلاءِ وَالتَّجارِبِ لَم يَنتَفِع بِشَيءٍ مِنَ العِظَةِ ... ^۱ أجل كَيفَ يُراعِي النَّبأَةَ مَن أصَمَّتهُ الصَّيحَةُ ؟ ! ^۲ هركس كه خداوند با بلا و تجربه ها به وى سود نرساند ، از هيچ پندى سود نمى برد ... چگونه كسى كه فرياد را نشنيده ، صداى آهسته را بشنود؟
علامت بيمارى غير قابل علاج معرفت ، اين است كه بيمار به تعصّب شديد در عقايد باطل خود ، گرفتار مى شود و به هيچ وجه حاضر نيست حق را بپذيرد . قرآن ، حال آنان را چنين توصيف مى كند :
«وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ . ^۳ خدا با وجود علم ، او را بيراه گذارد» .
نه موعظه و نه تازيانه بلا ، اين گونه زنگارهاى انديشه وحجاب هاى قلب اين بيماران متعصّب را نمى تواند بزدايد و حتّى اعجاز هيچ پيامبرى براى علاج بيمارى آنان ، سودمند نيست . از همين رو ، عيسى عليه السلام فرمود :
داوَيتُ المَرضى فَشَفَيتُهُم بِإِذنِ اللّهِ ، وأبرَأتُ الأَكمَهَ والأَبرَصَ بِإِذنِ اللّهِ ، وعالَجتُ المَوتى فَأَحيَيتُهُم بِإِذنِ اللّهِ . وعالَجتُ الأحمَقَ فَلَم أقدِر عَلى إصلاحِهِ ! فَقيلَ : يا روحَ اللّهِ ، ومَا الأَحمَقُ ؟ قالَ : المُعجَبُ بِرَأيِهِ ونَفسِهِ ، الَّذي يَرَى الفَضلَ كُلَّهُ لَهُ لا عَلَيهِ ويوجِبُ الحَقَّ كُلَّهُ لِنَفسِهِ ولا يوجِبُ عَلَيها حَقَّا ، فَذاكَ الأَحمَقُ الَّذي لا حيلَةَ في مُداواتِهِ . ^۴
ي بيماران را با اذن الهى شفا بخشيدم و لال و پيس را با اذن خداوند بهبود دادم و

ب ـ حجاب هاى ضخيم قابل رفع

اگر موانع معرفت علاج نشوند ، به تدريج حجاب هاى انديشه و قلب ، متراكم مى شوند . حجاب هاى متراكم تا جايى كه جوهر آينه دل را فاسد نكرده باشند ، قابل علاج اند . براى زدودن اين حجاب ها بايد از داروى بلا بهره گرفت . اين دارو ، از داروى موعظه قوى تر است . زدودن زنگارهاى دل با موعظه ، همانند پاك سازى آينه با آب است و زدودن زنگارهاى دل با بلا ، صيقل دادن شمشير با آتش است . زنگارهاى بسيار را جز با آتش نمى توان زدود . از اين رو ، قرآن درباره فلسفه بلا و مصيبت هاى زندگى مى فرمايد :
«وَ لَنُذِيقَنَّهُم مِّنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ . ^۱ وبى گمان ، غير از عذاب بزرگ تر ، از عذاب دنيوى نيز به آنان مى چشانيم . باشد كه بازگردند» .
اين جاست كه امام على عليه السلام مى فرمايد :
إذا رَأيتَ اللّهَ سُبحانَهُ يُتابِعُ عَلَيكَ البَلاءَ فَقَد أيقَظَكَ . ^۲ هرگاه ديدى كه خداى سبحان، پى در پى بلا بر تو مى فرستد ، بدان كه مى خواهد بيدارت كند .

ج ـ حجاب هاى ضخيم غير قابل رفع

اگر زنگارهاى موانع شناخت به قدرى متراكم شوند كه جوهر آينه دل فاسد گردد ، آتش بلا نيز از صيقل دادن جوهر جان ، ناتوان مى مانَد . در اين صورت ، بيمار غير قابل علاج مى گردد ؛ همچنان كه على عليه السلام مى فرمايد :