37
دانش نامه عقايد اسلامي ج2

فَذاكَ جاهِلٌ فَارفُضوهُ . او نادان است . كنارش بگذاريد .
امام صادق عليه السلام نيز وظيفه مردم را اجتناب از چنين كسى مى داند:
فَذاكَ أحمَقُ فَاجتَنِبوهُ. او نادان است . از او دورى كنيد .

درد بى درمان !

سؤال اصلى در زمينه رهنمودى كه در احاديث اين باب ، در مورد برخورد با انواع نادانان ، ارائه شده، اين است كه: چرا آگاهان جامعه موظّف اند كه غافل و جاهل بسيط را آگاه كنند؛ ولى در مورد جاهل مركّب، نه تنها وظيفه اى ندارند، بلكه وظيفه آنها اجتناب از اوست ؟
جواب ، اين است كه جهل مركّب، خطرناك ترين انواع نادانى است و در حقيقت، دردى است بى درمان . از اين رو ، كسى كه نمى داند و تصوّر مى كند كه مى داند ، مبتلا به بيمارى خطرناك خود دانابينى است و اين بيمارى، بخصوص در صورتى كه مزمن شده باشد، قابل علاج نيست . ۱
امام صادق عليه السلام در اين باره مى فرمايد:
مَن اُعجِبَ بِنَفسِهِ هَلَكَ ، وَمَن اُعجِبَ بِرَأيِهِ هَلَكَ ، وإنَّ عيسَى بنَ مَريَمَ عليه السلام قالَ : داوَيتُ المَرضى فَشَفَيتُهُم بِإذنِ اللّهِ ، وأبرَأتُ الأَكمَهَ وَالأَبرَصَ بِإِذنِ اللّهِ ، وعالَجتُ المَوتى فَأَحيَيتُهُم بِإِذنِ اللّهِ ، وعالَجتُ الأَحمَقَ فَلَم أقدِر عَلى إصلاحِهِ ! فَقيلَ : ياروحَ اللّه وما الأحمَقُ؟ قالَ : المُعجَبُ بِرَأيِهِ ونَفسِهِ ، الَّذي يَرَى الفَضلَ كُلَّهُ لَهُ لا عَلَيهِ ،

1.يكى از سرودها در اين باره ، اين است : لِكلِّ داءٍ دَواءٌ يُستَطبُّ بِهِ اِلاّ الحَماقةَ اعيتْ من يُداويها . براى هر دردى، درمانى است كه بدان درمان مى شود/ جز حماقت كه مداوا كننده را خسته كرده است .


دانش نامه عقايد اسلامي ج2
36

در اين جا وظيفه كسانى كه هشيار هستند، اين است كه او را از خواب غفلت، بيدار كنند:
«وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ . ۱ يادآورى كن؛ زيرا يادآورى ،مؤمنان را سود مى بخشد» .

۳ . جهل بسيط

حالت سوم، جهل بسيط است. جاهل بسيط، كسى است كه چيزى رانمى داند، اعم از اين كه بداند كه نمى داند و يا نداند كه نمى داند. وظيفه عالِم نسبت به چنين شخصى ، تعليم ، و تكليف او تعلّم است و مشمول آيه شريف: «فَسْـئلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ؛ از اهل ذكر (آگاهان) بپرسيد ، اگر نمى دانيد» است .

۴ . جهل مركّب

حالت چهارم، جهل مركّب است. اين جهل، تركيبى از دو جهل است : ندانستن و تصوّر دانستن.
جاهل مركّب ، كسى است كه نمى داند و تصوّر مى كند كه مى داند. ظاهرا همين معنا مقصود احاديث ذكر شده است كه در يكى آمده: «لا يَعلَمُ و لا يَعلَمُ أنَّهُ لا يَعلَمُ» و در ديگرى آمده : «لا يَدري ولا يَدري أنَّهُ لا يَدري» ۲ . از اين رو ، امام على عليه السلام تكليف مردم را در مورد برخورد با چنين نادانى، «كنار نهادن» دانسته است :

1.ذاريات : آيه ۵۵ .

2.در اشعار معروفى كه به زبان فارسى در اين باره سروده شده نيز مقصود همين است. متن اشعار، اين است: آن كس كه بداند و بداند كه بداند اسب طَرَبِ خويش به افلاك رساند آن كس كه نداند و بداند كه نداند آن هم خَرَك لنگ به منزل برساند آن كس كه نداند و نداند كه نداند در جهل مركّب ابد الدهر بماند (لغتنامه دهخدا: جهل بسيط و جهل مركب . در واقع مقصود از «نداند كه نداند»، اين است كه گمان مى كند مى داند : «يعتقد أنّه يعلم» .

  • نام منبع :
    دانش نامه عقايد اسلامي ج2
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدى رى‏شهرى، با همکاری: رضا برنجكار، ترجمه: عبدالهادى مسعودى، مهدى مهریزى، على نقى خدایارى، محمّد مرادی و جعفر آریانی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 56859
صفحه از 618
پرینت  ارسال به