دو نكته قابل توجّه
با عنايت به اين شرح، دو نكته مهم و قابل توجّه روشن مى گردد :
۱ . خطرناك ترين جهل
هر چند اسلام با جهلِ مذموم، بويژه با مفهوم سوم آن، به شدّت مبارزه مى كند ، ليكن خطرناك ترين جهل از منظر اين مكتب، جهل به مفهوم چهارم است ؛ يعنى انتخاب راهى كه نيروى نادانى ، انسان را بدان دعوت مى كند و پيروى از آن؛ زيرا اگر انسان، راهى را كه خرد براى او ترسيم كرده، انتخاب كند ، بى ترديد، علم و حكمت و ساير سپاهيان خرد، او را به مبدأ و مقصد انسانيت و راه وصول به آن و نيز همه معارف مفيد و سازنده، هدايت خواهند كرد و او به ميزان استعداد و تلاش خود، به فلسفه آفرينش خويش خواهد رسيد .
امّا اگر انسان ، از روى نادانى ، راهى را انتخاب كرد سپاهيان نادانى، راه شناخت معارف سازنده و حقايق والاى انسانى و رسيدن به مقصد اعلاى انسانيت را بر او مسدود مى نمايند و در اين حال، اگر كسى بزرگ ترين دانشمند روى زمين هم بشود ، دانش او براى هدايتش سودى نمى بخشد و بيمارى نادانى ، او را از پاى در خواهد آورد:
«وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ . ۱
و خداوند ، او را دانسته، گم راه گردانيده است» .
بر اين اساس، محور اصلى سخن در نصوص اسلامى ، هنگامى كه «جهل» مورد بررسى قرار مى گيرد ، معناى چهارم آن است و ساير معانى جهل ، به ترتيب اهمّيت ، مورد توجّه اند .
