وجه تسميه اين نيرو به «جهل» ، دقيقا همان وجه تسميه ناميدن نيروى مقابل آن به «عقل» است . اين نيرو، نام هاى ديگرى نيز دارد كه شرح آن در مبحث آفرينش نادانى آمد .
چنان كه در باب اوّل از «نشانه هاى خرد» آمد، همه زيبايى هاى اعتقادى ، اخلاقى و عملى (مانند : خير ، علم ، معرفت ، حكمت ، ايمان ، عدالت ، انصاف ، اُلفت ، رحمت ، مودّت ، رأفت ، بركت ، قناعت ، سخاوت ، امانت ، شهامت ، حيا ، پاكيزكى ، اميد ، پيمان دارى ، صدق ، بردبارى ، صبر ، فروتنى ، غنا و نشاط) از سپاهيان خرد ، شمرده شده اند.
در مقابل آنها نيز همه زشتى هاى اعتقادى ، اخلاقى و عملى (مانند : شر ، جهل، ^۱ حماقت ، كفر ، ستم ، جدايى، قساوت ، قطع رحم ، عداوت ، بغض ، غضب ، مَحق ، حرص ، بخل ، خيانت ، كودنى ، جَلع ، پرده درى ، پليدى ، نااميدى ، خيانت ، دروغگويى ، ناشكيبايى ، بى تابى ، تكبّر ، فقر و كسالت) از سپاهيان نادانى ، شمرده شده اند .
انسان در انتخاب و پرورش هر يك از اين دو نيرو و پيروى از آن ، آزاد است . او مى تواند از نيروى خرد خود پيروى كند و با احياى آن، نيروى نادانى و يا نفْس امّاره و شهوت را بميراند ^۲ و با پرورش سپاهيان خرد ، به مقصد اعلاى انسانيت برسد و خليفه خداوند متعال شود ، و نيز مى تواند با پيروى از نيروى نادانى و پرورش سپاهيان آن ، به اسفل السافلين، سقوط كند . ^۳

بر روى زمين و همانند مرده اى در ميان زنده هاست .

۳ . نادانى نسبت به ضرورى ترين معارفِ مورد نياز انسان

علوم و معارفى كه انسان را با مبدأ و مقصد خود آشنا مى كنند و راه رسيدن به فلسفه آفرينش خود را به او نشان مى دهند ، ضرورى ترين معارفِ مورد نياز اويند .
انسان بايد بداند كه چگونه پديد آمده و هدف از آفرينش او چه بوده است ؟ چه بايد بكند تا به فلسفه آفرينش خود برسد ؟ به كجا مى رود ؟ و چه خطرهايى، او را تهديد مى كنند ؟
معارفى كه به اين مسائل پاسخ مى دهند، ميراث پيامبران الهى اند. اين معارف، مبدأ همه خيرها و مقدّمه شكوفايى عقل عملى و جوهر علم اند و جهل به اين معارف، جامعه انسانى را در معرض دشوارترين مصيبت ها و شرور ، قرار مى دهد .
البتّه تنها ، شناخت اين معارف، كارساز نيست؛ بلكه اين معارف ، در صورتى كارآيى دارند كه «جهلِ» به مفهوم چهارم، به وسيله خرد ، مهار شود .

۴ . نيرويى در مقابل خرد

در متون اسلامى، جهل ، مفهومى دارد كه بر خلاف معانى گذشته، امرى وجودى است نه عدمى ، و آن، شعور مرموزى در مقابل خرد است كه همانند خرد ، آفريده خداوند متعال است ^۱ و آثار و پيامدهايى دارد كه از آنها به «سپاهيان نادانى» (در برابر «سپاهيان خرد») تعبير شده است . ^۲