پژوهشى درباره معناى «حكمت» و أقسام آن
واژه «حكمت» ، در لغت ، از ريشه «حُكم» به معناى «منع» گرفته شده است ؛ زيرا حُكم و داورى عادلانه ، مانع ظلم است . همچنين ، دهنه اسب و ديگر چارپايان ، «حَكَمه» ناميده مى شود ؛ چون مانع و مهاركننده حيوان است و بر اين پايه ، علم، «حكمت» ناميده شده است ، چون از جهلِ عالِم ، جلوگيرى مى كند . ۱ همچنين بر هر چيز نفوذناپذيرى ، صفت «محكم» اطلاق مى گردد . ۲
آلوسى ، در تفسير روح المعانى ، در تبيين واژه حكمت ، از كتاب البحر نقل مى كند كه :
إنّ فيها تسعة وعشرين قولاً لأهل العلم ، قريبٌ بعضها من بعض . و عدّ بعضهم الأكثر منها اصطلاحًا و اقتصارًا على ما رآه القائل فرداً مهمّاً من الحكمة ، وإلاّ فهى فى الأصل مصدر من الإحكام ، و هو الإتقان في علمٍ أو عملٍ أو قولٍ أو فيها كلّها . ۳
دانشمندان ، در معناى اين كلمه ، ۲۹ قول دارند كه برخى از آنها به هم نزديك
1.ابن فارس مى گويد : «الحاء و الكاف والميم ، أصل واحد و هو المنع ، وأول ذلك الحُكم ، و هو المنع من الظلم وسمّيت حَكَمة الدابة لأنّها تمنعها ... والحكمة هذا قياسها ، لأنّها تمنع من الجهل» (معجم مقاييس اللّغة) .
2.در الصحاح (ج ۵ ص ۱۹۰۲) آمده : «أحكمت الشى ء فاستحكم ، أى صار محكماً».
3.روح المعانى : ج ۳ ص ۴۱ .
