۱ / ۴
دعاى امام سجّاد در وداع با ماه
۷۶۵.امام سجّاد عليه السلام:خداوندا! اى آن كه [ در برابر عطاهايت ،] چشمداشت پاداش ندارى ، و اى آن كه از بخششْ پشيمان نمى شوى ، و اى آن كه بنده ات را برابر كرده اش پاداش نمى دهى [ و بيشتر مى دهى]! نعمت بخشى تو آغازگرانه است و بخشايشت ، از روى تفضّل و احسان. كيفر تو عدالت است و داورى ات بهترين. اگر عطا كنى ، آن را به منّت نمى آميزى و اگر محروم كنى ، ندادنت از روى تجاوز نيست. هر كه سپاست گويد ، پاداشش مى دهى ، در حالى كه شكرگزارى او نيز با الهام توست و هر كه ستايشت كند ، جزايش مى دهى ، با اين كه تو او را آموخته اى كه ستايشت كند.
بر گناه كسى پرده مى افكنى كه اگر مى خواستى ، رسوايش مى كردى و بر كسى بخشش مى كنى كه اگر مى خواستى ، محرومش مى ساختى ، در حالى كه هر دو از سوى تو شايسته رسوا ساختن و محروم كردن اند ، جز آن كه تو كارهايت را بر تفضّل بنا نهاده اى و قدرتت را بر گذشتْ جارى ساخته اى. با هر كه نافرمانى ات كند ، با بردبارى برخورد كرده اى و هر كه را قصد ستم بر خويشتن كند ، با بردبارى ات مهلت داده اى تا باز گردد. و از كيفرشان چشم مى پوشى تا توبه كنند ، تا هر كس از آنان كه هلاك مى شود ، با خواسته تو نباشد و هر كه بدبخت مى شود ، با نعمت تو شقاوت نيابد ، مگر پس از عذرآورى طولانى و تمام شدن حجّت بر وى. اين ، از بزرگوارى بخشايش توست ، اى كريم ، و احسانى از مهربانى توست ، اى بردبار!
تويى آن كه براى بندگانت درى به سوى بخشايشت گشوده و نام آن را «توبه» گذاشته اى و بر آن در ، راهنمايى از وحى خود گمارده اى تا آن را گم نكنند و فرموده اى ـ اى كه نامت خجسته است ـ : « به درگاه خدا توبه اى راستين كنيد. باشد كه پروردگارتان خطاهايتان را بپوشاند و شما را وارد بهشت هايى كند كه از زير درختانش نهرها جارى اند ، در روزى كه خداوند ، پيامبر و مؤمنانِ همراهش را خوار نمى سازد. نورشان پيشاپيش آنان و از سمت راستشان جلو مى رود. مى گويند: پروردگارا! نور ما را براى ما كامل كن و ما را بيامرز! همانا تو بر هر چيز ، توانايى» . پس ، آن كه پس از گشوده شدن اين در و با وجود راهنما ، از ورود به اين خانه غافل شود ، چه عذر و بهانه اى دارد؟
تويى آن كه بهاى معامله با بندگانت را به سود آنان افزوده اى تا در اين داد و ستد با تو ، به آنان سود برسانى و در ورود به آستان تو كاميابشان كنى و از تو افزون يابند. تو خود فرموده اى ـ اى كه نامت خجسته و ذاتت والاست ـ : « هر كس كار نيك انجام دهد ، پاداش او ده برابر است و هر كه كار بد كند ، جز همانند آن ، كيفر نيابد» و فرموده اى: « مَثَل آنان كه در راه خدا دارايىِ خود را انفاق مى كنند ، همچون مَثَل دانه اى است كه هفت خوشه برآورد و در هر خوشه ، صد دانه باشد و خداوند براى هر كه بخواهد ، چند برابر مى كند» و فرموده اى: « كيست كه به خداوند ، وام نيكو دهد تا خداوند هم آن را چند برابر بيشتر بيفزايد؟» و آياتى از اين گونه كه در قرآن درباره چند برابر شدن پاداش حسنات نازل كرده اى.
تويى آن كه با سخنان غيبى ات ، آنان را راهنمايى كرده اى و به آنچه بهره ايشان در آن است ، تشويق نموده اى؛ بر چيزى كه اگر از آنان مى پوشاندى ، ديدگانشان آن را در نمى يافت و گوش هايشان آن را درك نمى كرد و خيال هايشان به آن نمى رسيد. و فرموده اى : « مرا ياد كنيد تا يادتان كنم و مرا سپاس گوييد و ناسپاسى ام نكنيد » و فرموده اى: « اگر سپاس گوييد ، بر شما مى افزايم و اگر ناسپاسى كنيد ، عذاب من سخت است» و فرموده اى: « مرا بخوانيد تا پاسختان گويم. همانا آنان كه از پرستش من سركشى كنند ، زود است كه با خوارى وارد دوزخ شوند» . نيايش به درگاهت را پرستش ، و ترك آن را كبرورزى ناميده اى و بر ترك دعا وعده ورود ذليلانه به دوزخ داده اى. پس ، تو را به نعمتت ياد كردند و با احسانت سپاس گفتند و به فرمانت دعايت كردند و براى رسيدن به پاداش افزونت برايت صدقه دادند ، كه در اين كارها رهايى شان از خشم تو و رسيدن به رضاى تو بود.
اگر آفريده اى آفريده ديگر را از سوى خود ، آن گونه كه تو بندگانت را از سوى خود راهنمايى كرده اى ، راهنمايى مى كرد ، او را به نيكوكارى و احسان وصف مى كردند و به هر زبانى ستوده بود. پس ، تو را ستايش ، تا آن جا كه راهى براى ستايشت يافت شود و واژه اى براى ستودنت مانده باشد و معنايى كه لفظ ، به آن روى آورد.
اى آن كه با نيكى و تفضّل بر بندگانش و غرقه كردن آنان در درياى احسان و بزرگوارى اش ، ستوده بندگانش گشته است! چه آشكار است نعمت تو ميان ما و چه سرشار است احسان تو بر ما و چه ويژه است نيكى تو براى ما. ما را به دين برگزيده خودت و آيين پسنديده خويش و راهى كه هموار ساختى ، رهنمون گشتى و براى راهى كه ما را مقرَّب تو سازد و به كرامتت برساند ، بينايمان ساختى.
خداوندا! تو از جمله آن وظايفِ برگزيده و واجبات ويژه خويش ، ماه رمضان را قرار دادى ؛ ماهى كه آن را از ماه هاى ديگر ويژه ساختى و در ميان همه زمان ها و روزگاران ، آن را برگزيدى و بر همه اوقات سال ، آن را برتر ساختى ، با قرآن و نورى كه در آن فرو فرستادى و ايمانى كه در آن افزودى و روزه اى كه در آن واجب كردى و عبادت و نمازى كه بر آن تشويق فرمودى و شب قدرى را (كه بهتر از هزار ماه است) در آن بزرگ داشتى.
سپس ما را به وسيله آن بر امّت هاى ديگر و بر آيين هاى ديگر ، با فضل آن برگزيدى. از اين رو ، روزش را به فرمانت روزه داشتيم و شبش را به يارى ات به عبادت برخاستيم ، در حالى كه با اين روزه دارى و عبادتش ، خود را در معرض رحمتى قرار داديم كه برايمان فراهم آوردى و سببى يافتيم تا به پاداشت برسيم. تويى كه بر هر چه در اين ماه از آستانت بجويند ، توانايى و به هر چه از احسانت از تو بخواهند ، بخشنده اى و به هر كه خواستار نزديكى به تو باشد ، نزديكى.
اين ماه ، در ميان ما ، ستوده مانْد و با ما به نيكى همنشينى كرد و برترين سودهاى جهانيان را به ما رساند ، و چون وقتش پايان يافت و مدّتش سر آمد و شمارَش به آخر رسيد ، از ما جدا شد. اينك از آن خداحافظى مى كنيم ، همچون خداحافظى با كسى كه فراقش بر ما سخت است و رخت بر بستن آن ما را اندوهگين و وحشت زده مى كند و عهدى نگه داشتنى و احترامى مراعات كردنى و حقّى اداشدنى بر دوش ما مى نهد. پس ، اين گونه مى گوييم:
بدرود ، اى برترين ماه خدا و اى عيد اولياى خدا!
بدرود ، اى گرامى ترين اوقات همراه و اى بهترين ماه در ميان روزها و ساعت ها!
بدرود ، اى ماهى كه آرزوها در آن ، نزديك و سفره عمل ها در آن ، گشوده شد!
بدرود ، اى همنشينى كه تا بود ، ارزشمند بود و چون از دست مى رود ، فقدانش غمبار است ، و اى اميدگاهى كه هجرانش دردآور است!
بدرود ، اى همدمى كه چون آمدى ، مايه الفت گشتى و شاد كردى و چون سپرى شدى ، ما را به دردِ فراق نشاندى!
بدرود ، اى همسايه اى كه با بودنت دل ها رقّت مى يافت و گناهان كم مى شد!
بدرود ، اى ياورى كه ما را در غلبه بر شيطان يارى كردى ، و اى همنشينى كه راه هاى نيكى را هموار ساختى!
بدرود ، كه در تو آزادشدگان خدا [ از آتشْ] چه بسيار بودند و چه خوش بخت اند آنان كه حرمت تو را به خاطر تو نگه داشتند!
بدرود ، كه چه آمرزنده گناهان و پوشاننده انواع عيب ها بودى!
بدرود ، كه بر خطاكاران چه درازمدّت بودى و در سينه هاى مؤمنان چه شُكوهى داشتى!
بدرود ، اى ماهى كه روزها [ در ارزش] به پاى تو نمى رسند!
بدرود ، اى ماهى كه از هر امرى ، ايمن بودى!
بدرود ، كه نه همنشينى با تو ، ناخوشايند بود و نه همدمى با تو ، ناپسند.
بدرود ، آن گونه كه چون آمدى ، بركات آوردى و گناهان را از ما شستى.
بدرود ، كه خداحافظى با تو ، نه از روى خستگى بود و نه ترك روزه ، از روى ناراحتى.
بدرود ، كه پيش از فرا رسيدنت تو را طلبيديم و پيش از پايان يافتنت بر تو اندوهگين شديم.
بدرود ، كه چه بسا بدى كه به خاطر تو از ما برطرف شد ، و چه بسا خيرى كه به سبب تو به ما رسيد.
بدرود ، از تو و از شب قدر كه بهتر از هزار ماه است.
بدرود ، كه ديروز چه خواهانت بوديم و فردا چه شوقى به تو خواهيم داشت .
بدرود ، از تو و از فضيلت تو كه از آن محروم شديم و از بركات گذشته كه از ما گرفته شد.
خداوندا! ما اهل اين ماهيم كه به سبب آن ، شرافتمان دادى و با احسانت ، براى آن ، توفيقمان بخشيدى ، آن گاه كه شقاوتمندان ، زمانش را نشناختند و به سبب شقاوتشان از فضيلتش محروم شدند. تو صاحب معرفت آن هستى كه آن را به ما بخشيدى و به سنّت آن رهنمونمان گشتى؛ ما نيز با توفيق تو ، هر چند با تقصير ، به روزى دارى و عبادت آن پرداختيم و اندكى از حقّ بسيارِ آن را ادا كرديم.
خداوندا! ستايشْ تو راست ، با اقرارى كه به بدكارىِ خود داريم و اعترافى كه به تباهسازى آن مى كنيم. در آستان تو ، از عمق دل هايمان پشيمانيم و صادقانه زبان به پوزش گشوده ايم. پس با همه كوتاهى ها، بر آنچه در اين ماه به ما رسيده است ، پاداشمان ده؛ پاداشى كه با آن به احسان مورد رغبت در اين ماه ، دست يابيم و آن را عوض ذخيره هاى گوناگونى كه مورد اشتياق است ، قرار دهيم؛ و عذرپذيرى خود را بر كوتاهى ما در اداى حقّت حتمى گردان و عمرهاى ما را تا ماه رمضان آينده طولانى گردان و چون ما را به آن رساندى ، به عبادتى كه شايسته توست ، يارى مان كن و به انجام دادن طاعتى در خور عظمتت توفيقمان بده و آن چنان ما را به كار شايسته بگمار كه اداى حقّ تو در اين دو ماه (رمضان امسال و آينده) از ماه هاى روزگار ، باشد.
خداوندا! در اين ماه ، به هر لغزش و گناهى كه نزديك شديم ، يا به هر گناهى كه در افتاديم و هر خطايى را كه به عمد يا اشتباه مرتكب شديم و بر خويش ستم كرديم ، يا هر حرمتى را كه از ديگرى شكستيم [ ، با اين همه] ـ خدايا ـ بر محمّد و خاندان او درود فرست و با پوشش خود ، ما را بپوشان و با عفو خويش از ما در گذر و ما را در برابر ديدگان شماتت كنندگان قرار مده و زبان هاى طغيان گران را بر ما مگشاى و ما را به كارى بگمار كه مايه ريزش گناهان و جبران زشتكارى هايمان در اين ماه باشد ، به حقّ آن مهربانى ات كه بى پايان است و آن احسانت كه نمى كاهد!
خداوندا! بر محمّد و خاندان او درود فرست و مصيبت ما را بر [ فقدان] اين ماه ، جبران كن ، و عيد ما و افطار ما را بر ما مبارك گردان و آن را از بهترين روزهاى گذشته ما قرار بده؛ روزهايى كه عفو تو را جلب كننده تر و گناه ما را محوكننده تر باشد ، و گناهان نهان و آشكار ما را بيامرز!
خداوندا! با سپرى شدن اين ماه ، ما را از گناهانمان بيرون آر و با خروج اين ماه ، ما را از بدى هايمان بيرون كن و ما را از كامياب ترين و بهره مندترين مردم در اين ماه ، قرار بده!
خداوندا! هر كس كه حقّ اين ماه را به طور شايسته رعايت كرد و حرمتش را آن گونه كه بايد ، نگه داشت و حدود آن را به نحو شايسته انجام داد و در آن از گناهان به نحو شايسته پرهيز كرد ، يا به سوى تو با كارى كه رضاى تو را فراهم مى آورد ، تقرّب جست و رحمتت را بر خويش معطوف داشت ، ما را نيز چون او از خزانه جودت عطا كن و از فضل خويش چندين برابر او به ما ببخش؛ چرا كه از فضل تو نمى كاهد و گنجينه هايت كاسته نمى شود ـ بلكه افزوده مى گردد ـ و سرچشمه هاى احسانت پايان نمى پذيرد؛ و عطاى تو ، عطاى گواراست.
خداوندا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و تا قيامت براى ما ، مثل پاداش هاى روزه داران و عبادت كنندگانِ در اين ماه را بنويس!
خداوندا! در اين روز عيد فطر كه آن را براى مؤمنان ، عيد و مايه سُرور و براى پيروان آيين خود ، مايه همايش و اجتماع قرار داده اى ، از هر گناهى كه مرتكب شده ايم يا [ هر] بدى كه انجام داده ايم يا [ هر] فكر بدى كه در دل داشته ايم، به درگاهت توبه مى كنيم؛ توبه كسى كه در دل ، قصد گناه دوباره ندارد و پس از توبه ، به خطا روى نمى آورد ، توبه اى راستين و خالص از شك و شبهه. پس ، اين توبه را از ما بپذير و از ما خرسند باش و ما را بر اين ، استوار بدار!
خداوندا! بيم از كيفر وعده داده شده و شوق به پاداش وعده داده شده را روزىِ ما كن تا لذّت آنچه تو را به آن مى خوانيم و رنج آنچه را از آن به تو پناه مى بريم ، دريابيم. ما را در پيشگاه خود ، از توبه كنندگانى قرار بده كه محبّت خويش را برايشان حتمى ساخته اى و طاعت دوباره را از آنان پذيرفته اى ، اى دادگرترينِ دادگران!
خداوندا! از پدران و مادران و همه هم كيشان ما ، از گذشتگان و آيندگانشان تا روزِ قيامت در گذر!
خداوندا! بر پيامبرمان محمّد و خاندانش درود فرست ، آن گونه كه بر فرشتگان مقرَّب خود درود فرستادى؛ و بر او و خاندانش درود فرست ، آن گونه كه بر پيامبران فرستاده ات درود فرستادى؛ و بر او و خاندانش درود فرست ، آن گونه كه بر بندگان صالح خود درود فرستادى و برتر از آن ـ اى پروردگار جهانيان ـ ، درودى كه بركتش و سودش به ما برسد و دعاى ما براى آن مستجاب شود! همانا تو بزرگوارترين كسى هستى كه به او رغبت آرند و كارسازترين كسى كه بر او توكّل كنند و بخشنده ترين كسى كه از فضل او بخواهند و تو بر هر چيز ، توانايى.
