هدف پژوهشكده «كلام»؛ آماده‌سازی محققان برای ورود به عرصه پژوهش

به گزارش پایگاه حدیث نت، در پنجمين نشست سالانه مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار الحديث كه شانزده شهريورماه ۸۹ در تالار علامۀ مجلسی اين مؤسّسه برگزار شد، آيت‌الله ری‌ شهری، رئيس مؤسّسۀ علمی ـ فرهنگی دار الحديث، حجت‌الاسلام والمسلمين محمّد تقی سبحانی را به عنوان مسئول طرّاحی و راه‌اندازی پژوهشكدۀ كلام اهل بيت(ع) معرّفی كرد. 
حجت‌الاسلام والمسلمين سبحانی رئيس پژوهشكدۀ كلام مؤسّسۀ علمی ـ فرهنگی دار الحديث، در گفت‌وگو با خبرنگار ما با تبيين فعاليت‌های پژوهشی اين مركز و اهداف آن افزود: همچنين قلمرو و ابعاد اين موضوع نيز نيازمند كاوش و وارسی بيشتر است؛ پرسش‌هايی در باب ارتباط كلام اهل بيت(ع) با ساير دانش‌ها و گرايش‌های علمی وجود دارد و نيازمندی آن‌ها به كلام اهل بيت(ع) و نيازمندی فهم معارف اهل بيت(ع) به آن‌ها، يكی ديگر از سؤالاتی است كه ما بايد با دقّت بيشتری به آن پاسخ گوييم، البته در سندی كه برای راه‌اندازی اين پژوهشكده تهیّه و تصويب شده است، اين موضوعات تا حدودی روشن شده ولی معتقديم كه اگر اين محورها را پيشاپيش بيشتر روشن سازيم و زوايای مفهومی و روش شناختی كلام اهل بيت(ع) را تبيين كنيم، در ادامۀ راه، بهتر ميتوانيم مديريت علمی پژوهشكده را انجام دهيم. 
وی به اهداف كلی پژوهشكدۀ كلام اهل بيت(ع) اشاره كرد و گفت: توسعه و گسترش پژوهش در زمينه‌های مرتبط به كلام اهل بيت(ع) (با تأكيد بر پژوهش‌های حديث محور)؛ مسئله‌يابی و حل مسائل و مشكلات در زمينه‌های اعتقادی و فكری با تأكيد بر روش اهل بيت(ع) در پاسخگويی به مسائل فكری جامعه؛ كمك در راه‌اندازی و گسترش نهادهای مولّد انديشه در زمينه‌های كلام و معارف اهل بيت(ع)؛ تأسيس و تغذيه علمی رشته‌های وابسته و ارتقای سطح علمی در اين رشته‌ها از طريق فعاليت‌های پژوهشی؛ همكاری با مراكز آموزش عالی، مؤسّسات پژوهشی در رشته‌های مرتبط و زمينه‌سازی مناسب برای ارتقای فعاليت‌های پژوهشی، از اهداف پژوهشكده است. 
حجت‌الاسلام والمسلمين سبحانی، با بيان محور مقدّماتی و مباحث علمی اين طرح تصريح كرد: ابتدا به شناسايی پروژه‌ها و مؤسّساتی پرداخته‌ايم كه در گذشته به اين موضوع پرداخته‌اند. از بررسی‌های به عمل آمده اين نتيجه به دست آمد كه تقريباً هيچ يك از مؤسّسات علمی و پژوهشی كشور تاكنون اين حوزه را مستقيماً و مستقلاً مورد مطالعه قرار نداده است، امّا با اين حال به صورت موردی تحقيقاتی صورت گرفته است. در صدديم كه اين مجموعه فعاليت‌ها را كه در قالب پايان‌نامه، مقاله و كتاب است گرد آوريم تا مورد استفاده قرار گيرد و به تكرار و موازی كاری دچار نشويم. 
رئيس پژوهشكدۀ كلام مؤسّسۀ علمی ـ فرهنگی دار الحديث، اظهار كرد: اعضای كار گروه‌های مطالعاتی و پژوهشی ترجيحاً از دانشجويان مركز در سطوح كارشناسی ارشد و دكتری انتخاب می‌شوند. در صورت موافقت و صلاحديد مديريت پژوهشكده، بر اساس آييننامۀ داخلی امكان ارتقای پژوهشياران به عنوان پژوهشگر و نيز افزايش تعداد پژوهشياران و پژوهشگران وجود دارد. 
وی مأموريت اين پژوهشكده را به اختصار چنين تعريف كرد: تبيين روشمند مبانی و مكتب معرفتی اهل بيت(ع) و نشان دادن برتری‌های آن بر ساير مدارس و مذاهب فكری و پاسخگويی به شبهات آنان. امّا نيك پيداست كه اين مهم خود نيازمند پرورش محقّقان توانمند، انجام پژوهش‌های مقدّماتی و بررسی بخش‌های ديگری از ميراث فكری و معرفتی مسلمانان و غير مسلمانان است. از اين رو، ساير فعاليت‌های پژوهشكده را كه در محور وظايف با شرح بيشتری ياد آور می‌شويم، بايد در نظر داشت. 
وی در ادامه بيان كرد: برای تحقّق مأموريت يادشده، پژوهشكده وظايف زير را بر عهده دارد كه به صورت مستقيم و يا غير مستقيم بايد انجام دهد؛ انجام پژوهش‌های اعتقادی در كتاب و سنّت نبوی و اهل بيت(ع)؛ انجام مطالعات مقايسه‌ای ميان مبانی معرفتی اهل بيت(ع) با ساير مدارس فكری و اعتقادی؛ تحقيق در مدارس كلامی شيعه كه مستقيم و غير مستقيم از روايات اهل بيت(ع) اثر پذيرفته‌اند و نيز نشان دادن ميزان هماهنگی و يا نا هماهنگی آن‌ها با انديشۀ اصيل اهل بيت(ع)؛ تبيين روش‌شناسی فهم معارف اعتقادی اهل بيت(ع) و نقد روش‌شناسی‌های نا صواب در اين خصوص؛ شناسايی مكاتب و انديشه‌های رقيب و شبهات آنان و تلاش جهت پاسخگوئی به آن‌ها؛ شناسايی و شناساندن منابع اعتقادی روايی و تسهيل دسترسی به آن‌ها برای پژوهشگران؛ معرّفی، احيا و مجموعه‌سازی ميراث علمی ـ اعتقادی شيعه كه در راستای تبيين مدرسۀ فكری اهل بيت(ع) تدوين شده است؛ شناسايی و معرّفی شخصيت‌هايی كه به تفسير معارف اهل بيت(ع) پرداخته‌اند و پژوهش در انديشه‌های آنان؛ تربيت پژوهشگران توانمند و روش آشنا در قلمرو معارف اعتقادی اهل بيت(ع) از طريق برگزاری دوره‌های كارورزی و كارگا‌ه‌های پژوهشی و مانند آن؛ برگزاری نشست‌ها و همايش‌های علمی در حوزۀ مأموريت پژوهشكده، تأسيس كتابخانۀ تخصّصی، آرشيو، بانك اطلاعاتی و ساير منابع و ابزارهای لازم برای پژوهش در اين عرصه؛ تدوين دانشنامۀ تخصّصی كلام اهل بيت(ع). 
وی افزود: از اساتيد، محقّقان و دانشجويانی كه در اين زمينه قدم‌هايی برداشته‌اند و هم اكنون به صورت پراكنده فعاليت می‌كنند، برای همكاری دعوت به عمل خواهد آمد. در اين ميان فارغ‌التحصيلان دانشكدۀ علوم حديث، گرايش كلام، از اولويت بيشتر برخوردارند چرا كه آموزش‌های بيشتری را در اين زمينه گذرانده‌اند. 
رئيس پژوهشكدۀ كلام مؤسّسۀ دار الحديث ابراز كرد: از هم اكنون با دعوت از اساتيد برجسته در اين رشته برای مديريت و هدايت پروژه‌های پژوهشی، انعقاد قرارداد برای توليد آثاری در اين زمينه فراهم گشته و همزمان، برپايی كارگاه‌های پژوهشی را برای تربيت محقّقان جوان در گرايش‌های مختلف در دستور قرار داده‌ايم.
وی توسعۀ پژوهش‌های بنيادی و تدوين كتاب‌های درسی را از برنامه‌های بلند مدّت پژوهشكدۀ كلام اهل بيت(ع) عنوان كرد و افزود: پس از تدوين نظام اولويت‌های پژوهشی در هريك از گروه‌ها، توسعۀ پژوهش‌های بنيادی، تدوين كتاب‌های درسی برای واحدهايی كه تاكنون كتاب مناسب ندارند، همچنين تدوين آثاری در پاسخگويی به شبهات مهم در اين زمينه، در دستور كار قرار می‌گيرد. در نظر است كه در كنار انتشار كتاب، يك نشریۀ تخصّصی در اين زمينه نيز منتشر شود. 
حجت‌الاسلام والمسلمين سبحانی، سه گروه پژوهشی را برای پژوهشكده معرّفی كرد و گفت: برای پژوهشكده، سه گروه تصويب شده است كه هر گروه به بُعدی از ابعاد پژوهشهای كلامی اهل بيت(ع) می‌پردازد. اين گروه‌ها عبارت است از؛ گروه تاريخ كلام، گروه روششناسی كلامی، و گروه مطالعات موضوعی. البته اين گروه‌ها غير از بخش‌های پشتيبانی و برنامه‌ريزی علمی پژوهشكده است. معاونت پژوهشی نيز يكی ديگر از بخش‌های ستادی پژوهشكده است. 
وی در خصوص تعاملات اين پژوهشكده با پژوهشكدۀ علوم و معارف حديث، گفت: «پژوهشكدۀ كلام اهل بيت(ع)، پژوهشكدۀ مستقلی در كنار پژوهشكدۀ علوم و معارف حديث است كه طبعاً بايد همكاری نزديك با يك ديگر داشته باشند. چنان كه ميدانيم در مطالعات حديثی نمی‌توان بين پژوهش‌های محتوايی احاديث و پژوهش‌های سندشناسی و متنشناسی و غير آن، كاملاً جدايی انداخت، بلكه هر دو به يك ديگر سخت محتاج هستند. از اين رو، در نظر است كه در ادامۀ كار، جلساتی برای هماهنگی و داد و ستد اين دو پژوهشكده تشكيل شود و اميدواريم در برنامه‌ريزی برای سال آينده كه از هم‌اينك آغاز شده است، يك تقسيم كار معقول بين فعاليت‌ها انجام دهيم كه از تداخل و دوباره‌كاری پرهيز شود. 
رئيس پژوهشكدۀ كلام مؤسّسۀ دار الحديث با اشاره به جايگاه علم كلام اهل بيت(ع) در طول تاريخ و نقش پژوهشكدۀ كلام، تصريح كرد: اين پژوهشكده در آغاز يك راه بلند قرار دارد و علی رغم اين كه روش اهل بيت(ع) در عرصۀ علم كلام از سابقه‌ای ديرين در تاريخ انديشۀ شيعه برخوردار است، امّا به دليل كم‌توجّهی به اين رويكرد در سده‌های اخير، به تدريج به محاق رفته و حتی از سوی برخی از حوزويان، مورد انكار قرار گرفته است. با اندك توجّه و دقّت در تاريخ و احاديث اهل بيت(ع)، می‌توان دريافت كه خود ائمّه(ع) نخستين كسانی‌اند كه تعليم و تربيت متخصّص در اين زمينه را شروع كردند و انديشه‌ورزی‌های صحيح و روشمند را به اصحاب خود آموختند. اين آموز‌ه‌ها از سوی بزرگان تشیّع ادامه يافت، امّا بايد اعتراف كرد كه بسياری از ويژگی‌های مدرسۀ فكری اهل بيت(ع) در عرصۀ كلام رو به فراموشی گذاشت. به عبارت ديگر، بر خلاف فقها كه به سنّت و روش اهل بيت(ع) در عرصۀ شريعت و اجتهاد فقهی پايبندی نشان دادند، متكلّمان به تركيب روش‌های ديگر با روش اهل بيت(ع) دست زدند و به تدريج برخی ديدگاه‌های اصيل اهل بيت(ع) كه همانا معارف ناب قرآنی بود، كم رنگتر شد.