««« مطالعه کتاب »»»

	نام منبع :	دانش نامه عقايد اسلامي
	پدید آورنده :	محمد محمدی ری شهری
	سایر پدیدآورندگان :	برنجكار، رضا؛ مهريزی، مهدي
	تعداد جلد :	7
	ناشر :	سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
	محل نشر :	قم
	تاریخ انتشار :	۱۳۸۵
	نوبت چاپ :	اول

پيش گفتار گروه ترجمه

حديث، يكى از دو ركن بى بديل آموزه هاى دينى، و دانش حديث، آبشخور بسيارى ديگر از علوم اسلامى (چون : كلام، فقه، تفسير، عرفان و اخلاق اسلامى) است. به علاوه، اين دانش، به بسيارى از علوم ديگر نيز يارى رسانده و به بارورى آنها كمك كرده است.

 حديث، در نگاه و باور شيعى، تراويده دل و انديشه معصومان و منشأ آن، وحى الهى است و از همين رو، از هر گونه خطا و كژى در امان است و همين نيز رمز قابل اعتماد و اعتنا بودن سخن معصوم و حجّيت آن است و آن را از هر سخن ديگرى متمايز مى سازد. دل بستگان به معارف دينى، به همين دليل، حديث را همپاى قرآن، سرلوحه برنامه روزانه خود مى كنند و راه تعالى را در آن به مَثابه تفسير و شرح كلام خداوند مى جويند.

 واقعيتْ اين است كه راه دين مدارى، بهره گيرى صحيح از متون ناب دينى و تن دادن به آنها و تسليم شدن در برابر آنهاست؛ اما از آن جا كه زبان اين متون، عربى است ، براى همگان قابل استفاده نيستند و ناگزير بايد به زبان مخاطبان غير عرب ، باز گردانده شوند.

 ساليانى است كه رسالت مداران دينى، به اين مهم ، توجه كرده و كوشيده اند تا در حدّ توان، به ترجمه متون، همت گمارند؛ اما به رغم همه تلاش ها، هيچ گاه، حقّ اين متون در ترجمه، به درستى ادا نشده و همه خواست و نياز مخاطبان ، بر آورده نگرديده است. دشوارى متن، از يك سو، و مناسب نبودن باب بندى ها ، و به روز نبودن متون از سوى ديگر، و بهره نگرفتن از ادبيات و زبان قابل فهم براى عموم در ترجمه ها از سوى سوم، آنها را از دسترس و فهم توده هاى مردم ، خارج كرده است.

 نياز شديد به آشنا كردن مردم با دين و ديندارى از جهتى، و مناسب نبودن غالب كتاب ها و رساله هاى منتشر شده با اين هدف از جهتى ديگر، برنامه ريزى مناسب و سازماندهى بنيادين را ، بويژه در ترجمه حديث، الزام آور ساخته است و اين مهم، ما را بر آن داشت كه براى ترجمه كتاب هاى حديثى و عمومى سازى استفاده از آنها، برنامه ريزى كنيم و آن دسته از كتاب هاى حديثى را كه براى همگان - از عموم مردم گرفته تا فرهيختگان و صاحبان دانش - مفيد است، در دستور كار ترجمه قرار دهيم. به اين منظور، كتاب هاى تأليف شده در مركز تحقيقات دارالحديث - كه با شيوه هاى مناسب تر و به روزترى تدوين مى شوند - در اولويت ترجمه قرار گرفتند.

 ما مى كوشيم تا در خور شأن والاى حديث و كلام معصوم، و با بهره گيرى از استادان فن، اين كتاب ها را به زبان هاى گوناگون، ترجمه كنيم و با مدد خداوند بزرگ، تا كنون، تعداد قابل توجهى از آنها به بيش از ده زبان، ترجمه شده است.

 شايان ذكر است كه ترجمه، پيچيدگى ها و دشوارى هاى ويژه خود را دارد. ترجمه را از تأليف، سخت تر مى دانند؛ چرا كه زمام امر نگارش، در ترجمه، به دست مترجم نيست. مترجم بايد بر اساس ساختار و ادبيات متنى از پيش تهيه شده، نوشته اى را پديد آورد كه خود، آن را ننوشته و چه بسا با سبك و قلم او متفاوت است. از سوى ديگر، يك ترجمه خوب، آن است كه مترجم در آن، با دقت تمام، مراد نويسنده و يا گوينده كلامى را به زبان مقصد برگرداند و سعى كند سبك و سياق كلام و زير و بم نوشتار و گفتار را رعايت و برگردان كند و حتى احساسات و عواطف به كار رفته در آن و راز و رمزها و اشاره ها و كنايه ها و حتى گويش كلامى گوينده و يا نويسنده را به درستى منتقل نمايد. او بايد اثرى را پديد آورد كه در آن، هم منظور زبان مبدأ كاملاً مراعات شود و هم ادبيات زبان مقصد، با رعايت گويايى كامل، مورد توجه قرار بگيرد. دشوارى ترجمه، در همين ظرافت ها و دقايق، خود را آشكار مى كند، و گر نه، يافتن معناى چند واژه دشوار و يا چند عبارت و اصطلاح ديرياب و سخت در زبان مبدأ، و بازگرداندن آنها به زبان مقصد، چندان دشوار و ناشدنى نمى نمايد.

 اكنون براى ترجمه متون به زبان دوم، اگر چه به رعايت اصول و قواعدى توصيه مى شود، اما اين، هرگز نمى تواند مترجمان را به رعايت چارچوب و شاكله ثابت و تغيير ناپذيرى وادارد؛ چرا كه مترجم ، علاوه بر برخوردارى از توان علمى و احاطه بر متن مبدأ، خود ، داراى سليقه و سبك ويژه اى است كه در ترجمه لحاظ مى كند. بنا بر اين، انتظار يك دستى كامل و تمام عيار از مترجمان و حتى از يك مترجم در چند ترجمه، چندان روا و شدنى نيست. ما تلاش كرده ايم كه اصول ترجمه را در ترجمه هايمان مراعات كنيم؛ اما بر اين گمانيم كه نمى توانيم بلنداى آن را فتح كنيم. كوشيده ايم ترجمه اى پديد آوريم كه براى خوانندگان و مشتاقان، فهم متون را آسان و قابل درك كند و راه آنها را براى رسيدن به مبانى انديشه دينى هموار سازد ، إن شاء اللّه ! دانش نامه عقايد اسلامى از نگاه قرآن و حديث ، برگردانِ موسوعة العقائد الإسلامية به فارسى است كه اينك ، به همراه متن اصلى عربى، به صورت ترجمه رو به رو و با ترجمه فاضلان ارجمند، آقايان : رضا برنجكار، على نقى خدايارى، عبد الهادى مسعودى و مهدى مهريزى ، [۱] در برابر ديدگان شما خواننده گرامى قرار گرفته است . از همه مترجمان ، به جهت فرصت و دقّتى كه براى اين ترجمه به كار گرفته اند، سپاس گزاريم و كاميابى شان را در نشر و گسترش فرهنگ دينى از خداى بزرگ خواهانيم.

 تعدّد مترجمان در اين اثر، بالطبع ، باعث اندكى تفاوت در سبك ترجمه شده است. روش ترجمه در اين اثر، عمدتاً لفظ گرايى ـ و نه البته ترجمه صرفا لغوى يا تحت اللفظ ـ است؛ يعنى مترجمان كوشيده اند تا واژه ها و يا ساختار به كار رفته در متن، به گونه اى در زبان مقصد ، حفظ شود.

 ترجمه اين اثر، به سبب اشتمال آن بر پاره اى اصطلاحات غير قابل ترجمه، دشوارى ويژه اى داشته است. تا جايى كه متن كتاب و ظرفيت زبان فارسى اجازه مى داده، تلاش شده است كه براى واژه ها و اصطلاحات و عبارت ها، معادل هاى مناسبى يافت شود و گاه نيز براى حفظ جامعيت معناى پاره اى از اصطلاحات، ناگزير و به شرط گويا بودن آنها در زبان فارسى ، آنها را به همان زبان عربى آورده ايم.

 روش ما در اين ترجمه و ساير ترجمه هاى دارالحديث، چنين است كه براى اتقان و هر چه بهتر شدن ترجمه، پس از ترجمه مترجم، گروه ترجمه نيز آن را از آغاز تا پايان ، به دقّت، جمله به جمله و كلمه به كلمه، بررسى و مقابله مى كند تا خطاهاى احتمالى آن بر طرف شود.

 يادآورى اين نكته لازم است كه در اين ترجمه:

 ۱. در ترجمه آيات، در جلدهاى نخست، از ترجمه آقاى دكتر محمد مهدى فولادوند استفاده شده است و در جلدهاى پايانى ، مترجمان با استفاده از منابع لغت و تفسير ، خود ، اقدام به ترجمه آيات نموده اند و از ترجمه هاى قرآن ، بويژه ترجمه هاى دكتر جلال الدين مجتبوى ، دكتر محمّد مهدى فولادوند و آيت اللّه ناصر مكارم نيز استفاده كرده اند.

 ۲. منابع احاديث ، تنها در پانوشت صفحات عربى ياد شده اند.

 ۳. متن عربى مقدمه ـ كه از فارسى برگردان شده ـ و نيز متن عربى مقالات و تحليل هايى كه در آغاز باب ها و فصل ها و يا در پايان آنها آمده اند، براى پرهيز از تطويل ، در اين چاپ (عربى ـ فارسى) ، تا جاى ممكن ، حذف شده است.

 ۴. در پاره اى موارد كه مفاهيم يا مكان ها و ديگر اَعلام ، ناشناخته بوده و نياز به توضيح داشته اند، از سوى مترجمان گرامى، توضيح نوشته شده است.

 و، در پايان، از خوانندگان ارجمند، انتظار داريم كه يادآورى كاستى هاى احتمالى در ترجمه ها را جهت هر چه بهتر شدن ترجمه، از ما دريغ نورزند.

 از خداوند حكيم، طلب مى كنيم كه ما را در راه نشر معارف دينش استوار و از هر كژى در امان بدارد. آمين!

 گروه ترجمه مركز تحقيقات دارالحديث

 پاييز ۱۳۸۴

نگاهى كلّى به دانش نامه عقايد اسلامى

سپاس ، خداى را كه پروردگار جهانيان است ، و درود بر بنده برگزيده اش محمّد صلى الله عليه و آله ، خاتم پيامبران ، و دودمان پاكش باد ؛ آنان كه خداوند ، پليدى را از ساحت وجودشان دور ساخت و آنان را پاكيزه گردانيد!

 و درود ويژه بر مولاى ما ، حضرت مهدى (عج) باد ؛ همو كه خداوند به وسيله او زمين را از قسط و داد ، پر مى سازد ، پس از آن كه از ستم و زور ، پر شده است!

 بار خدايا ! فَرَج او را نزديك گردان ، اسباب فَرَجش را آسان نما و ما را از همراهان و يارانش قرار ده .

 باورها ، پايه هاى اصلى تمامى اديان و مذاهب را مى سازند. از همين رو ، «مباحث عقيدتى» ، مهم ترين فصل آموزه هاى پيامبران را تشكيل مى دهند ، و چنين است كه مى بينيم بخش وسيعى از قرآن و احاديث مأثور ، به موضوعات عقيدتى مى پردازد.

 مباحث اعتقادى ، در دنياى جديد ، جايگاهى ممتاز دارند و تاكنون پژوهش هاى فراوانى در اين زمينه به ثمر رسيده است ، گرچه اين پژوهش ها در مقايسه با اهمّيت موضوع ، اندك است. از سوى ديگر ، نيازهاى پژوهشى در حوزه دين ، و فرصت هاى تازه براى پژوهش و بحث ، ايجاب مى كند كه مجموعه هايى كامل با ساختارى نوين و آسان ياب ، تدوين گردد.

 بر پايه اين ضرورت ها و اين نگاه ، دانش نامه عقايد اسلامى ، نصوص (متون) دينى مربوط به عقايد را در زمينه هاى : معرفت شناسى ، اعتقادات اسلامى ، انسان شناسى ، جهان شناسى و اديان و مذاهب ، با ويژگى هايى به پژوهشگران ، تقديم مى كند.

ويژگى هاى «دانش نامه عقايد اسلامى»

ما ، در آغاز دانش نامه ميزان الحكمة ، ويژگى هاى لازم براى دانش نامه هاى حديثى در دنياى امروز را بر شمرديم و در اين جا ، به ويژگى هاى برجسته اين دانش نامه اشاره مى كنيم :

۱ . استناد به قرآن و برهان

نخستين و مهم ترين ويژگى اين دانش نامه ، استناد آن به قرآن كريم و برهان عقلى است. راهيابى به قرآن و برهان ، در كنار احاديث مأثور ، عقايد دينى را ريشه دار مى سازد.

 در توضيح اين مطلب ، بايد گفت : از نظر اسلام ، داشتن علم و يقين به اعتقادات دينى ، لازم است و روا نيست آدمى به چيزى معتقد شود و از آن پيروى نمايد ، بدون آن كه نسبت بدان ، معرفت پيدا كند . [۲] از سوى ديگر ، تنها راه دستيابى به علم و يقين در موضوعات اعتقادى ، بهره گيرى از برهان عقلى و يا بهره گيرى از انوار قرآن كريم و احاديثى است كه صدور آنها قطعى است .

 در دانش نامه عقايد اسلامى ، تكيه گاه اصلى اصول عقايد (از قبيل : توحيد و نبوّت) ، برهان هاى عقلى برگرفته از قرآن و حديث هستند ؛ يعنى استدلال هايى كه صرف نظر از گوينده ، مى توان بدانها استناد جست. از اين رو ، نيازى به تحليل و بررسى سندىِ اين احاديث نيست.

 اما در فروع عقايد ، دانش نامه تلاش مى كند تا پژوهشگر را به علم يا اطمينان به صدور احاديث برساند ، خواه از طريق قوّت سند و خواه از راه سازگارى محتواى حديث با قرآن و عقل و ساير احاديث.

۲ . جامعيت

تمام سعى و تلاش بر آن بوده تا اين دانش نامه ، به گونه اى تنظيم شود كه تمامى آيات و احاديث مربوط به موضوعات متنوع عقيدتى را در بر گيرد ـ كه در اين راستا از رايانه استفاده شد ـ ضمن اين كه اگر سخنى نادرست به پيشوايان دين ، منسوب است ، مورد نقد و بررسى قرار گيرد.

 اين همه ، بدان معنا نيست كه دانش نامه از كاستى به دور است ؛ بلكه با وجود گستردگى موضوعات و فروعات اعتقادى ، كاستى ، اجتناب ناپذير است و اميد مى رود به خواست خداوند ، با پيشنهاد و يارى پژوهشگران ، اين كاستى ها مرتفع گردد.

۳ . تنظيم موضوعى و ساختار درختى

براى دستيابى آسان پژوهشگران به احاديث عقيدتى و فراهم سازى بستر فهم دقيق محتواى آنها ، دانش نامه ، احاديث مربوط به هر موضوع را در تبويبى منطقى از كلّى به جزئى ، در خود جاى داده است.

۴ . اختصار

تلاش كرديم در حدّ توان و با حفظ جامعيت ، حجم دانش نامه را پايين بياوريم. در اين راستا احاديث هم معنا حذف شد و به ذكر نشانى و اختلاف آنها در پاورقى اكتفا گرديد.

 با اين ويژگى ، پژوهشگر مى تواند براى رسيدن به اهداف پژوهشى ، در كمترين زمان ، بيشترين بهره را ببرد.

۵ . پرداختن به برخى مباحث جديد و مورد نياز

در درآمد دانش نامه ، شمارى از مباحث روز و مورد نياز پژوهشگران در عرصه مسائل اعتقادى ، به بحث گذارده مى شود.

۶ . شرح ، نتيجه گيرى ، تحليل و نقد

در ابتدا و يا انتهاى بسيارى از بخش ها و فصل هاى دانش نامه ، نتيجه گيرى ، تحليل و نقدهايى به چشم مى خورد كه ساختار و حدود آن بخش و فصل را نشان مى دهد. البته اين ، بدان معنا نيست كه ديگر بخش ها به نقد و تحليل نياز ندارند ؛ بلكه اينها نخستين گام براى زمينه سازى پژوهش ها و بررسى هاى گسترده و متنوع در عرصه مسائل مختلف عقيدتى هستند.

۷ . نمايه سازى

براى دستيابى بهتر پژوهشگران به احاديث اعتقادى ، نمايه هاى اين احاديث ، جداگانه در دسترس قرار خواهند گرفت. اين نمايه ها به همراه نرم افزار مربوط ، زمينه بهره گيرى پژوهشگران از احاديث اعتقادى را در ديگر مباحث علمى و اخلاقى فراهم مى سازند.

شيوه گزينش و تدوين آيات و احاديث

مركز تحقيقات دار الحديث ، روشى ويژه براى گزينش آيات و احاديث دارد ، كه ضرورتى براى طرح تفصيلى آن نيست و در اين جا تنها به مهم ترين نكات آن ، جهت آگاهى پژوهشگران اشاره مى كنيم :

 الف ـ احاديثى كه از اهل بيت پيامبر عليهم السلام روايت شده ، در نظر ما ، همان حديث پيامبر خدا صلى الله عليه و آله است ، چنان كه امام رضا عليه السلام فرمود:

  إنّا عَنِ اللّهِ و عَن رَسولِهِ نُحَدِّثُ . [۳] به راستى كه ما از خداوند و از پيامبر ، حديث مى گوييم.  

 همچنين امام صادق عليه السلام فرمود :

  حَديثى حَديثُ أبى ، وحَديثُ أبى حَديثُ جَدّى ، وحَديثُ جَدّى حَديثُ الحُسَينِ ، وحَديثُ الحُسَينِ حَديثُ الحَسَنِ ، وحَديثُ الحَسَنِ حَديثُ أميرِ المُؤمِنينَ عليهم السلام ، وحَديثُ أميرِ المُؤمِنينَ حَديثُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ، وحَديثُ رَسولِ اللّهِ قَولُ اللّهِ عز و جل . [۴] حديث من ، حديث پدرم است و حديث پدرم ، حديث جَدّم است و حديث جدّم ، حديث حسين است و حديث حسين ، حديث حسن است و حديث حسن ، حديث امير مؤمنان است و حديث امير مؤمنان ، حديث پيامبر خداست و حديث پيامبر خدا ، سخن خداوند عز و جل است.  

 اين دانش نامه ، تمامى احاديث گزارش شده از پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام را به صورت برابر ، در خود جاى داده است ، چنان كه واژه «سنّت» در عنوان كتاب ،

 گوياى اين مطلب است .

 ب ـ تلاش كرديم تمامى آيات و احاديث مرتبط با مباحث اعتقادى را ، پس از فيش بردارى از تمام منابع موجود در كتاب خانه تخصصى دار الحديث ، با كمك گرفتن از نرم افزارهاى حديثى از طريق كليدواژه هاى اصلى و مربوط به موضوع ، گرد آوريم تا جامع ترين ، استوارترين و كهن ترين مصدر ، گزينش شود.

 ج ـ از تكرار احاديث ، پرهيز مى كنيم ، مگر در موارد زير:

 ۱ . وجود نكته اى مهم در تفاوت واژه ها.

 ۲ . وجود تباين لفظى ميان متن شيعه و اهل سنّت.

 ۳ . وجود حديث در باب هاى گوناگون حديثى و كوتاه بودن آن.

 بجز اين سه مورد ، احاديث تكرارى ، حذف ، و نشانى آنها در پاورقى طبق روش دانش نامه ، ثبت مى گردد.

 د ـ پس از آوردن آيات مربوط به موضوع ، احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله و سپس احاديث اهل بيت عليهم السلام را تا امام مهدى (عج) به ترتيب مى آوريم ، مگر احاديثى كه در تفسير آيات ، وارد شده اند ، كه بر ديگر روايت ها مقدّم مى گردند. البته گاه هم مضمونى احاديث ، سبب مى شود كه ترتيب ياد شده ، رعايت نگردد.

 ه ـ منابع احاديث ، در پاورقى و به ترتيب اعتبارشان تنظيم شده اند.

 و ـ در صورتى كه دسترس به منابع اوّليه ممكن باشد ، حديث فقط از آنها نقل مى گردد ، مگر بحار الأنوار در احاديث شيعه و كنز العمّال در احاديث اهل سنّت كه در پايانِ نشانى خواهند آمد.

 ز ـ اگر يك حديث ، هم از پيامبر صلى الله عليه و آله و هم ازديگر معصومان نقل شده باشد ،

 حديث پيامبر صلى الله عليه و آلهدر متن مى آيد و به احاديث ديگر در پاورقى اشاره مى شود.

 ح ـ احاديث ، با نام پيامبر صلى الله عليه و آله و يا اهل بيت عليهم السلام آغاز مى شود ، مگر آن كه متن به گونه اى باشد كه بايد اسم راوى آورده شود. در اين صورت ، نام كتابى كه حديث از آن نقل شده ، در ابتدا آورده مى شود.

 ط ـ براى پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام نام ها و لقب هاى گوناگونى است ؛ ولى ما براى هر يك ، يك نام يا لقبِ ثابت برگزيده ايم.

 ى ـ به جهت احترام ، نام پيامبر صلى الله عليه و آله را همراه با جمله «صلّى اللّه عليه و آله» و نام هر يك از امامان را با جمله «عليه السلام» مى آوريم ، گرچه در منبع ، به گونه اى ديگر احترام شده باشند ؛ ولى در مورد ديگران ، به آوردن نام ، اكتفا مى كنيم.

 ك ـ پس از ذكر منابع در پاورقى ، گاه با تعبير «همچنين ، ر. ك» ، ارجاعاتى به منابع ديگر مى دهيم . در چنين مواردى ، متن ارجاعى با متن نقل شده ، تفاوتى فاحش دارد كه توجّه بدان براى پژوهشگر ، مفيد است.

 ل ـ ارجاعاتى كه به قسمت هاى ديگر اين دانش نامه داده ايم ، به جهت تناسب محتوايى ميان احاديث آنهاست.

 در پايان ، سپاس فراوان خود را تقديم تمام برادران فاضل و شاغل در مركز تحقيقات دار الحديث مى كنم ، بخصوص از آنانى كه در فراهم آمدن اين مجموعه گران بها نقش داشته اند و بالأخص از مدير بخش «كلام و عقايد» ، جناب آقاى دكتر رضا برنجكار استاديار دانشگاه تهران ، كه در به ثمر رسيدن اين دانش نامه تلاش و يارى پيوسته داشت ، چنان كه از برادر بزرگوار جناب حجّة الإسلام عبد الهادى مسعودى ، مدير گروه موسوعه نگارى ، كه بخش سوم اين كتاب با تلاش هاى وى سامان گرفت ، سپاس گزارى مى نمايم و از خداوند

 سبحان مى خواهم بر توفيقات همگى آنها در خدمت به معارف ناب اسلامى بيفزايد ؛ به راستى كه او دانا و تواناست.

 پروردگارا! بر تو تكيه مى كنيم و به سوى تو نياز مى آوريم و بازگشت ، به سوى توست.

 محمّد محمّدى رى شهرى

 ۲۳ اردى بهشت ۱۳۸۲

 ۱۱ربيع الأوّل ۱۴۲۴

مبحث يكم: معرفت شناسى

درآمد

بخش یکم: عقیده

بخش دوم: خرد

بخش سوم: نادانی

بخش چهارم: دانش

بخش پنجم: حکمت

بخش ششم: مبادی شناخت

بخش هفتم: موانع شناخت

بخش هشتم: کسب شناخت

بخش نهم: آموزش

بخش دهم: دانشمند

درآمد

معرفت شناسى (شناخت) ـ كه در دوره هاى اخير در مباحث فلسفى و اعتقادى ، جايگاهى ويژه يافته و ميدان نبرد عقايد مادّى و الهى است ـ پيشينه اى دور و دراز دارد. يونان باستان در دوره سوفسطائيان و سقراط ، شاهد بحث هاى متنوعى ، از قبيل : ماهيت شناخت ، ابزار شناخت ، قلمرو شناخت و ارزش شناخت بود كه پس از آن ، به وسيله افلاطون و ارسطو ، دنبال شد.

 مسئله شناخت ، بويژه منابع و ابزار آن ، يكى از موضوعات اساسى در مناظره هاى اهل بيت عليهم السلام و بخصوص امام صادق عليه السلام با مادّى ها در نيمه اوّل قرن دوم هجرى ، بوده است. [۵]

 مباحث شناخت در اروپا پس از دوره رنسانس ، جايگاهى ويژه يافت ، تا آن جا كه كانت، معرفت شناسى را محور فلسفه قرار داد و در قرن اخير به عنوان يك دانش مستقل در آمد و در ميان ديگر دانش ها موقعيتى ممتاز يافت و در اين زمينه كتاب هاى فراوان تحرير شد.

 از آن رو كه «معرفت شناسى» ، پايه مباحث اعتقادى را مى سازد ، مباحث و احاديث مربوط به آن ، نخستين حلقه از حلقه هاى احاديث عقيدتى را به خود

 اختصاص داده است. اين حلقه ، در ده بخش بدين صورت عرضه مى گردد : [۶]

 بخش نخست با موضوع «عقيده» ، مباحثى را در هفت فصل تقديم مى كند كه پيش از ورود به اصل مباحث اعتقادى ، براى هر جريان فكرى و بويژه شناخت شناسى ، بسيار سودمندند.

 بخش دوم به نيروى «عقل» اختصاص دارد و در هفت فصل به تبيين : حقيقت عقل ، آفرينش عقل ، جايگاه عقل ، انواع عقل ، ارزش تعقّل و تفكّر براى كسب معرفت ، اسباب مادّى و معنوى رشد انديشه ، راه هاى استفاده از نيروى عقل در زندگى ، آفات عقل ، و وظايف خردمندان ، از منظر نصوص (متون) اسلامى مى پردازد.

 بخش سوم درباره «جهل (نادانى)» است و داراى هشت فصل ، شامل : تبيين معناى جهل از نظر اسلام ، بر حذر داشتن از جهل ، شناخت انواع جاهلان ، نشانه هاى جهل ، و وظايف جاهلان است. سه فصل آخر اين بخش ، حاوى مباحث پر اهمّيتى چون : جاهليت پيش از اسلام و پس از اسلام و پايان دوره جاهليت در آخرْ زمان به رهبرى امام مهدى (عج) است.

 بخش چهارم به «علم» اختصاص دارد و در چهار فصل ، حقيقت ، ارزش ، فوايد ، و اقسام علم را بر پايه نصوص (متون) اسلامى در اختيار مى گذارد.

 بخش پنجم درباره «حكمت» است و در هفت فصل به تفصيل ، به : معناى حكمت در قرآن و حديث ، ارزش و آثار حكمت ، برترين دستورات براى دستيابى به حكمت حقيقى ، و ويژگى حكيمان استوار ، مى پردازد.

 بخش ششم به «راه هاى شناخت» ارائه شده در نصوص (متون) اسلامى اختصاص دارد و در چهار فصل ، به : راه هاى دستيابى به علم و حكمت ، اسباب معرفت هاى عقلى و قلبى ، و طرق الهامات غيبى ، مى پردازد.

 بخش هفتم به «موانع شناخت» مى پردازد و داراى دو فصل است : فصل نخست ، حجاب هاى علم و حكمت را از منظر قرآن و حديث ، روشن مى سازد و فصل دوم ، بر طرف كننده اين حجاب ها را بيان مى كند.

 لازم به يادآورى است كه بخش ششم و هفتم ، مهم ترين بخش ها درباره مباحث معرفت شناسى از ديدگاه اسلامى ، به شمار مى روند.

 بخش هشتم به «تحصيل شناخت» مى پردازد و از پنج فصل ، فراهم آمده است كه در آنها ، ضرورت ، ارزش ، آداب ، و احكام كسب شناخت از منظر اسلام ، تبيين گرديده است.

 بخش نهم درباره «آموزش شناخت» و داراى چهار فصل است. در اين فصول، وجوب ، ارزش و آداب آموزش و نيز پاسخگويى به پرسش هاى دانشجويان از زبان پيشوايان اسلام بيان شده است .

 بخش دهم ، نكاتى مهم درباره «عالمان» را عرضه مى كند و داراى شش فصل است و از : فضيلت عالمان ، ادب ورزى عالمان ، حقوق عالم و معلّم و جوينده دانش ، اصناف عالمان و حكيمان الگو ، زيان دانشمندان بد بر جامعه ، بحث مى كند.

 اينك تفصيل و تشريح اين مباحث عرضه مى گردد: