93
روش‌شناسي علم کلام

علاوه بر این‌که کلام برخی از بزرگان در نفی حجیّت از خبر واحد، یا به موضوع اصول دین بر می‌گردد یا به خبر واحد غیر موثوق به مرتبط است و شاهد این مطلب عمل این بزرگان می‌باشد.
آیات و احادیث بسیاری در تأیید سیره مذکور ذکر شده که به جهت اختصار از ذکرش خودداری می‌شود و علاقمندان می‌توانند به کتاب‌ها و مقالات مرتبط رجوع کنند.۱

اعتبار ظهور در عقاید

چنانکه در مقدمه بحث اعتبار ظن در عقاید ذکر شد، اعتبار ظن از دو جهت صدور و دلالت مورد بحث است. مباحثی که درباره خبر واحد مطرح شد، عهده‌دار بحث از جهت نخست است و بحث اعتبار ظهور متکفّل جهت دوم یعنی دلالت.
پس از احراز ظهور لفظی از قرآن و حدیث در معنایی خاص که مباحث لغوی و ادبی و مباحث الفاظ علم اصول در صدد کمک به کشف چنین ظهوری است، این بحث مطرح می‌شود که آیا ظهور احراز شده حجّت و معتبر است یا خیر؟ و مولی و عبد می‌توانند به آن احتجاج کنند، یا چنین اثری بر ظهور، مترتّب نیست؟
در اعتبار یا عدم اعتبار ظهور هیچ تفاوتی میان عقاید و اعمال وجود ندارد و اصولیون هم نوعاً وقتی بحث حجیّت ظهور را مورد بحث قرار می‌دهند، تفاوتی میان عقاید و غیر عقاید قائل نیستند. هر چند برخی از دلایل عدم حجّیت خبر واحد که در واقع در صدد اثبات عدم حجّیت ظن هستند، شامل ظهور نیز می‌شوند.
به هر حال دلیل حجّیت ظهور، سیره و بنای عقلاست. توضیح این که اگر به روش عقلا در بیان مقاصدشان دقت کنیم شکی نمی‌ماند که آنان مقاصد خود را با الفاظی که دلالتشان بر مقصود به صورت ظهور است، بیان و ابراز می‌کنند و مخاطبان نیز ظاهر کلام متکلّم را دالّ بر مقصود او دانسته و بر اساس این ظهور عمل می‌کنند. از سوی دیگر خداوند نه تنها این روش را ردّ نکرده بلکه خود نیز از همین روش برای بیان مقصود خود استفاده کرده است. بنابراین ظهور قرآن و احادیث حجّت می‌باشد.

1.. ر.ک: شیخ انصارى، فرائد الأصول، صص ۷۱ _ ۸۸ و محمد سند، مقاله نقش روایات در امور اعتقادی، فصلنامه پژوهش‌های اصولی، ش ۶، ص۴۴.


روش‌شناسي علم کلام
92

غرض شارع در ارسال رسل منافات دارد، زیرا اخباری که در همه طبقات راویان متواتر باشد، به ندرت در امور دینی و غیر دینی یافت می‌شود و کنار گذاشتن مطلق ظنّ و خبر واحد به معنای محروم شدن مردم از دین است که با فلسفه بعثت در تنافی است. البته شارع می‌تواند در برخی امور اساسی همچون اصول اعتقادات که راه استدلال قطعی و نقل یقینی باز است، مردم را مکلّف به تحصیل قطع و یقین نماید.
بدین سان حتی اگر سیره عقلا به تأیید شارع نرسیده باشد باز حجّت است، در حالی که در موضوع بحث، این سیره به تأیید شرع نیز رسیده و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام بر اساس همین سیره حرکت کرده‌اند و معارف و احکام دینی را با همین سیره و روش به مردم انتقال داده‌اند. اگر چنین نبود، آنان باید برای رساندن هر مطلبی به مردم، ۲۰-۳۰ نفر را جمع می‌کردند و آنان هم برای ابلاغ خبر به تک تک مردم همگی اقدام می‌کردند؛ در حالی که چنین چیزی نه واقع شده و نه ممکن بود که در همه معارف واقع شود؛ الا در موارد خاص مثل ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در غدیر خم.

نتیجه‌گیری

با توجه به مطالب گفته شده، آشکار می‌شود در مواردی که یقین در موضوع اعتقاد، اخذ نگردیده است اقامه ظنّ معتبر، از جمله خبر واحد می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای شناخت در اعتقادات دینی دانسته شود. اعتبار این منبع با بهره‌گیری از همان مبنای مشهور در حجیّت خبر واحد در حوزه احکام عملی، یعنی سیره عقلائیه، امکان‌پذیر می‌باشد. در سیره عقلا نیز آنچه مهم است حصول اطمینان می‌باشد و وثاقت مُخبر تنها یکی از عوامل رسیدن به اطمینان است.
بنابراین تحصیل اعتقاد صحیح، مبتنی بر یقین در اصول اعتقادی، ضروری بوده و در فروع اعتقادات صحیح مبتنی بر ظن معتبر از جمله روایات آحادی که اطمینان‌بخش می‌باشند، کفایت می‌کند. آنچه مهم است این است که شرایط اطمینان بخشی ادله نقلی نسبت به موضوعات مختلف، متفاوت است. در میان عوامل تأثیرگذار در حصول اطمینان، ثقه بودن راویان، عمل اصحاب، اعتبار کتاب، شهرت طریق، حفظ راوی و سلامت متن قابل ذکر است.

  • نام منبع :
    روش‌شناسي علم کلام
    پدیدآورنده :
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 196917
صفحه از 235
پرینت  ارسال به