پس، از آن‌جا که اذعان و ایمان، مترتّب بر ادراک است که با توجّه به نوع و درجه ادراک، نوع و درجه اذعان و ایمان هم فرق می‌کند. گاهی باور و اذعان به ادراکی احتمالی تعلّق می‌گیرد و گاهی به ادراکی ظنّی و نوبتی به ادراکی یقینی.
در مواردی که محتمل بسیار مهم باشد، نفس به انقیاد آن محتمل تن می‌دهد و به ادراک مقابلش اعتنایی نمی‌کند. پس، اذعان و ایمان و باور، همیشه مربوط به امور یقینی نیست و آیات بسیاری دلالت دارند که خداوند متعال، نفوس را بعد از ادراک و بیان، به ایمان و اذعان مکلّف می‌کندو در این جا است که معنای تعابیری هم چون التوحید اوّل الفرائض۱ معلوم میشود و نیازی به تأویل و توجیه نیست.
البته در جایی، نفس بشری به احتمال یا ظن، اعتنا می‌کند و باور و اذعان خود را بر آن بنا می‌کند، که برای دستیابی به واقعیت راهی رساتر و مطمئن‌تر از آن نیابد، به خصوص در جایی که محتمل از اهمیت بسزائی برخوردار باشد. از همین نکته است که به خوبی می‌توان به اختلاف درجات و تنوّع باورها و انقیادات نفس پی‌برد.۲
از دیگر معتقدان به حجیت خبر واحد، می‌توان از محقق اردبیلی۳ ، مجلسی اول۴ ، مجلسی دوم۵ ، فیض کاشانی۶ ، علامه کاشف الغطاء۷ ، مرحوم جزایری مروج۸ ، آیت الله فاضل لنکرانی۹ و مرحوم عمید زنجانی۱۰ نام برد.
1.شیخ صدوق، عیون أخبارالرضا ج۱، ص۱۰۶ و شیخ حرّ عاملی، الفصول المهمّة من أصول الأئمّة، ج۱، ص۲۹۳ و علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج۶، ص۵۸ و ج۱۰، ص۳۶۶.
2.. محمد سند، نقش روایات در امور اعتقادی، فصلنامه پژوهشهای اصولی، شماره ۶.
3.. مقدس اردبیلى، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج۲، صص ۱۸۳و ۱۸۹؛ مقدس اردبیلى، الحاشیة على إلهیات الشرح الجدید للتجرید، ص۲۳۱
4.. محمدتقى مجلسى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۸۴ و ج۱۳، ص۲۳۱.
5.. علامه مجلسى، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۱، صص ۱۰۰ و ۱۸۲ _ ۱۸۳ و ۲۲۷ ؛ علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج۲، ص۲۴۵ و ج۲۷، ص۲۷۳.
6.. سید عبد الله شبّر، الأصول الأصلیة، ص۱۱۸.
7.. محمد حسین آل کاشف الغطا، الارض و التربه الحسینیه، صص۴۵ _ ۵۱.
8.. سید محمد جعفر مروج، منتهى الدرایة، ج۵، صص ۱۰۹ _ ۱۱۰.
9.. محمد فاضل لنکرانی، مدخل التفسیر، صص۱۷۴ _ ۱۷۵.
10.. عباسعلی عمید زنجانی، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، ص۲۲۳.
