این احتمال هم قابل طرح است که منظور از تقلید صرفاً تقلید از غیر معصوم منظور باشد. که در این صورت، خارج از موضوع بحث خواهد بود.
اگر احتمال اول، مقصود شیخ طوسی باشد، دیدگاه ایشان حد وسط دو دیدگاه قرار میگیرد. دیدگاهی که تعبد به خبر واحد در عقاید را محال میداند، که از برخی عبارات و دلایل منکران قابل استفاده است و دیدگاهی که تعبد به خبر واحد را ممکن و واقع شده میداند. بر اساس احتمال اول تعبد به خبر واحد ممکن ولی واقع نشده است.
در تحلیل و جمعبندی اقوال منکران حجیت خبر واحد، تحلیلی ارائه شد که بر اساس آن میتوان حجیت خبر واحد مشروط به برخی شرایط، در خصوص فروع اعتقادی را به همهی قدما نسبت داد.
اقوال متأخّران
همانگونه که قبلاً نیز بیان شد شیخ انصاری در باب انسدادِ کتاب فرائد الاصول، به ذکر اقوال مختلف درباره حجیّت خبر واحد اعتقادی میپردازد و به روشنی موضع خود را بیان نمیکند. اما در بخشی از مطالب خود در پاسخ به منکران میفرماید: اینکه خبر واحد، مفید ظن است و از آن برای ما علم حاصل نمیشود امری قهری، یا به تعبیر دیگر، غیر اختیاری است، لذا مشمول احکام تکلیفی نمیشود. اما در بحث تدین و اعتقاد از آن جهت که سخن از «تصدیق قلب» است؛ امری اختیاری بوده و بر خلاف تصور و تصدیق ذهنی، متعلّق تکلیف میباشد و مؤید این مطلب هم نصوص دینی است وی مینویسد:
کما یظهر عن بعض الأخبار الدالة علی أن فرض اللسان القول و التعبیر عمّا عقد علیه القلب و أقر به مُستشهدا علی ذلک بقوله تعالی قولوا ءامنا بالله و ما أنزل إلینا إلخ، فلا مانع من وجوبه فی مورد خبر الواحد بناء علی أن هذا نوع عمل بالخبر فإن ما دل علی وجوب تصدیق العادل لا یأبی الشمول لمثل ذلک.۱
بنابراین شیخ انصاری تصدیق قلبی نسبت به مطلبی که بر اساس یک خبر واحد ثابت شده را قابل الزام میداند و دلیل آن هم همان ادلّه حجیّت خبر واحد در فروع