می‌فرماید که مشرکان در این سخنان دلیل و حجّتی ندارند و فقط از «ظن» و هواهای نفسانی خویش پیروی می‌کنند:
إِنْ هِیَ إِلّا أَسْماءٌ سَمَّیْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُکُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَی الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدی؛^۱اینها فقط نام‌هایی است که شما و پدران‌تان بر آنها گذاشته‌اید و هرگز خداوند دلیلی و حجتی بر آن نازل نکرده. آنان فقط از گمان‌های بی‌اساس و هوای نفس پیروی می‌کنند در حالی که هدایت از سوی پروردگارشان برای آنها آمده است.
پس از چند آیه، خداوند مشرکان را به این دلیل که به آخرت ایمان ندارند و فرشتگان را دختران خدا می‌پندارند، مورد انتقاد قرار داده و در آیه ۲۸ می‌فرماید: آنان هیچ «علمی» به این سخنان ندارند و فقط از «ظن» پیروی می‌کنند، در حالی که «ظن» و گمان بیانگر حقیقت نیست.^۲ سپس به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید که تو نیز از کسانی که از ما روی گردانیده‌اند و فقط دنیای فانی را خواستارند، روی بگردان.
در آیات متعددی دیگری نیز همین معنا قابل مشاهده است.
(وَ قالُوا ما هِیَ إِلّا حَیاتُنَا الدُّنیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلّا یَظُنُّون)؛^۳ آنها گفتند: «چیزی جز همین زندگی دنیای ما در کار نیست گروهی از ما می‌میرند و گروهی جای آنها را می‌گیرند و جز طبیعت و روزگار ما را هلاک نمی‌کند!» آنان به این سخن که می‌گویند علمی ندارند، بلکه تنها حدس می‌زنند (و گمانی بی‌پایه دارند).(قُل هَل مِن شُرَکائِکُم مَن یَهدِی الی الحَقِّ قُل اللهُ یَهدِی لِلحَقِّ أفَمَن یَهْدِی الی الحَقّ أحقّ أن یُتّبَع أمَّن لا یَهِدّی الا أن یُهدَی فَمَا لَکُم کَیفَ تَحکُمُون وَ ما یَتَّبِعُ أَکْثَرُهُمْ إِلّا ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ بِما یَفْعَلُونَ)^۴ ؛ بگو: آیا هیچ یک از معبودهای شما، به سوی حق

اعتبار ظنّ در عقاید

بحث ظن ابتدا از معناشناسی و سپس، انواع و حجیّت آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

معناشناسی ظن

لغت‌شناسان معتبر همچون خلیل بن احمد، فارس بن زکریا، ابن منظور و ابن اثیر برای «ظن» دو معنای اصلی ذکر کرده‌اند که یکی شک و دیگری یقین است.
(والظنّ یکونُ بمعنی الشّک و بمعنی الیقین کما فی قوله تعالی یَظنون انّهم مُلاقُوا رَبّهم أی یتیقّنون)^۱؛ ظن به معنای شک و یقین به کار می رود، مانند کلام خدای متعال: «همان کسانی که (فروتنان) ظن دارند که با پروردگار خود دیدار خواهند کرد»؛ یعنی یقین دارند.
زمخشری در «اساس‌البلاغه» ظنّ را به معنای عدم وثوق می‌داند و برای اثبات این مطلب به مثال‌های متعدّدی از لغت عرب استناد می‌کند: «بئر ظنون: لایُوثق بمائها»، «رجل ظنون: لایوثق بخبره»، «دین ظنون: لایوثَقُ بقضائه».^۲ ابن منظور نیز این مثالها را افزون بر مثال‌های دیگر آورده و ظنون را به طور کلی به معنای «کلّ ما لایُوثَق به» معنا می‌کند.^۳
از مجموع موارد استعمال واژه ظن در لغت عرب و آیات و احادیث می‌توان پی‌برد که ظن در صورتی که به معنای یقین به کار نرفته باشد، به معنای مطلب بی‌اساس و بی‌دلیل است که وثوق و اعتمادی بدان نیست. حال فرقی نمی‌کند که احتمال آن پنجاه درصد، بیشتر و یا کمتر باشد.
همین معنای مذکور را در مجموعه‌ای از آیات و روایات نیز می‌تواند یافت. به عنوان نمونه آیه ۲۳ سوره نجم است که سخن خداوند متعال از ابتدای سوره با مشرکان و خطاب به آنان است. در آیات ۱۹ تا ۲۲، خداوند این سخن مشرکان را که لات و عزی و منات خدایان مذکر مشرکان است و ملائکه دختران خدا، مورد نقد قرار می‌دهد. آنگاه