219
روش‌شناسي علم کلام

درباره حضرت داود، که عصمت ایشان را زیر سؤال می‌برد، در حضور ایشان بیان کردند، از شدت ناراحتی دست به پیشانی زدند و فرمودند: «انا لله و انا الیه راجعون».۱

روش طرح سؤال

استفاده از سؤال در رد مخاطب از دیگر روش‌های رد است. در این روش متکلم، از مخاطب خود سؤالاتی را می‌پرسد که با استفاده از پاسخ‌هایی که مخاطب به آنها می‌دهد، عقیده او را زیر سؤال می‌برد. گاه مطلب به گونه‌ای است که وی با طرح یک سؤال و توجه دادن مخاطب به پیامدهای این سؤال عقیده شخص را زیر سؤال برد، مثلاً در مناظره امام صادق علیه السلام با عبدالله دیصانی، درباره خداوند حضرت از وی می‌پرسد: نامت چیست؟ او تا این جمله را شنید برخاست و بیرون رفت، یارانش به او گفتند: چرا نام خودت را به او نگفتی؟ گفت: اگر به او می‌گفتم نامم عبدالله است (بنده خدا) می‌گفت: این کیست که تو بنده او هستی؟۲

روش طرح احتمال

در برخی آرا، احتمالات مختلفی وجود دارد. در نظر گرفتن این احتمالات مختلف سبب می‌شود انسان برای اتخاذ نظریه خاص در آن مسأله، همه احتمالات را لحاظ کند و با رد آنها به یک نظریه درست دست یابد. متکلم در رد برخی از عقاید انحرافی از این روش بهره می‌برد و مخاطب را متوجه وجود برخی از احتمالات در مسأله مورد بحث می‌کند تا وی را در نظریه اخذ شده، دچار تردید کند. برای نمونه در زمان امام حسن عسکری علیه السلام فیلسوفی در عراق می‌زیست به نام «اسحاق کِندی». وی به خیال این که در قرآن تناقض وجود دارد، در خانه نشست و مشغول تدوین و تألیف کتابی در تناقض قرآن شد. ابن شهرآشوب می‌نویسد: روزی یکی از شاگردان اسحاق کِندی به محضر امام حسن عسکری علیه السلام وارد شد. امام به وی فرمود: آیا در بین شما فرد توانایی پیدا نمی‌شود که استادتان کِندی را در آنچه که آغاز کرده، رد کند و او را از این کار باز دارد!؟

1.. همان، ص۱۶

2.. کلینى، الکافی، ج۸، ص۷۹.


روش‌شناسي علم کلام
218

دهید و اگر مطلبی در این باره نبود، شهادت ندهید، سپس امام علیه السلام ضمن خواندن سفر سوم تا به ذکر پیامبر رسید؛ توقّف کرده فرمود: ای نصرانی تو را به حقّ مسیح و مادرش قسم، آیا دریافتی که من عالم به انجیل می‌باشم؟
گفت: آری، سپس مطلب مربوط به محمّد و أهل بیت و امّتش را تلاوت فرمود، گفت: حال چه می‌گویی؟ این عین سخن مسیح علیه السلام است، اگر مطالب انجیل را تکذیب کنی، موسی و عیسی را تکذیب کرده‌ای و اگر این مطلب را منکر شوی، قتل تو واجب است، زیرا به خدا و پیامبر و کتاب خود کافرشده‌ای. جاثلیق گفت: مطلبی را که از انجیل برایم روشن شود انکار نمی‌کنم، بلکه بدان اذعان دارم. امام فرمود: شاهد بر اقرار او باشید!.۱

روش مطالبه دلیل از طرف مقابل

در برخی موارد، مخاطب نسبت به عقیده خود، دارای استدلال محکم عقلی نیست و عقیده‌اش را بر پایه‌های سستی بنا کرده است. در این صورت بهترین روش برای رد عقیده باطل او، مطالبه دلیل از اوست و چون مخاطب توانایی ارائه دلیل منطقی را نخواهد داشت، به طور طبیعی از عقیده خود دست برخواهد داشت و یا این‌که در آن تجدید نظر خواهد کرد و در نتیجه فرآیند رد انجام می‌گیرد. قرآن کریم در رد عقاید مشرکان، از این روش استفاده کرده خطاب به آنان می‌گوید: (قل هاتوا برهانکم ان کنتم صادقین).۲

روش برخورد هشدار دهنده

علاوه بر تسلط علمی و برخورد عالمانه با مخالف، گاهی لازم است برای نشان دادن اشتباه آشکار او و نشان دادن اهمیت موضوع، از عباراتی استفاده شود که طرف مقابل را به تأمل وا دارد. امام رضا علیه السلام در برخورد با کسی که خیال می‌کرد خداوند دارای کیفیت و مکان است، از تعبیر «ویلک» استفاده کردند.۳ یا هنگامی که کسی جریان ساختگی

1.. ابو منصور احمد بن على طبرسى، الإحتجاج، ج۲، ص۴۱۷.

2.. بقره: ۱۱۱

3.. عبدالله جوادی آملی، علی بن موسی الرضا و الفلسفه الالهیه، ص۱۶.

  • نام منبع :
    روش‌شناسي علم کلام
    پدیدآورنده :
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 196981
صفحه از 235
پرینت  ارسال به