211
روش‌شناسي علم کلام

بوده و احتمال اشتباه در آن نمی‌دهند. این احساس نادرست به عنوان مانعی در برابر پذیرش عقاید حق، عمل خواهد کرد و پذیرش عقاید درست را برای آنان غیرممکن خواهد ساخت. متکلم با زیر سؤال بردن این عقاید نادرست، زمینه پذیرش عقاید دینی را هموارتر می‌کند.
یکی دیگر از فواید رد مکاتب معارض با دین، تقویت عقاید دینی است، زیرا رد نقیض یک گزاره دینی در واقع ارائه یک دلیل به نفع گزاره دینی است.

شرایط رد

متکلم در جایگاه رد مکاتب و اندیشه‌های معارض با دین، در صورتی موفق خواهد بود که قبل از ورود به این کار مهم و همچنین در حین انجام این کار، شرایطی را رعایت کند. متغیرهایی چون مخاطب، فضای حاکم بر رد، خود متکلم و موضوع مورد بحث می‌توانند شرایط رد را تعیین کنند. معلوم است که متکلم در صورتی به هدف خود از رد، خواهد رسید که به صورت کامل، این شرایط را در نظر داشته باشد و به کار بندد. این شرایط عبارتند از:

شرایط رد با توجه به متکلم

متکلم باید قبل از ورود در عرصه رویارویی با اندیشه‌های ضد دینی، تصویری روشن از دین در ذهن خود داشته باشد. دین شناسی باعث می‌شود اولاً متکلم در تشخیص اندیشه‌های معارض با دین، دچار اشتباه نشود و اندیشه‌هایی را که در تقابل با دین نیستند، به اشتباه ضد دینی و آن‌هایی را که تقابل واقعی با دین دارند را موافق با دین، تصور نکند. ثانیاً تشخیص می‌دهد که یک اندیشه مخالف کدام بخش از دین را زیر سؤال می‌برد.
متکلم در صورتی می‌تواند عالمانه به رد عقاید معارض بپردازد که قبلاً با محتوای آن به طور کامل آشنا باشد. این آشنایی باید در فضایی کاملاً علمی و دور از هر نوع پیش داوری و با استفاده از منابع دست اول مربوط به صاحبان آن عقیده شکل گیرد. این تحقیق علمی، باید تا حدی انجام گیرد که بستر لازم برای اطلاع کامل متکلم با نقاط


روش‌شناسي علم کلام
210

معارض، سیاست تهاجمی دارد و به سراغ مکاتبی می‌رود که ممکن است بر اساس آن شبهاتی بر ضد عقاید دین تنظیم و ارائه شود. متکلم قبل از این که چنین اتفاقی بیافتد بر اساس سیاست پیش گیرانه به نقد و رد این مکاتب می‌پردازد.
اسلام به رد افکار مخالف و ضد دین با حفظ موازین عقلانی، اهمیت خاصی قائل شده است. قرآن کریم دستور به جدال احسن و مناظره با مخالفان بر اساس ضوابط عقلی و شرعی را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله صادر می‌کند: (وَجادِلْ هُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ). ۱ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روایتی خود را به عنوان «مجادل فی سبیل الله»۲ معرفی می‌کند. امام صادق علیه السلام نیز به برخی از یاران خود فرمودند: «خَاصِمُوهُمْ وَ بَیِّنُوا لَهُمُ الْهُدَی الَّذِی أَنْتُمْ عَلَیْهِ و َبَیِّنُوا لَهُمْ ضَلَالَتَهُ».۳
توجه به آیات قرآن و روایات و مخصوصاً سیره معصومین علیهم السلام، روش‌های معقول و تأثیرگذاری را در برخورد با عقاید و افکار گوناگون در اختیار قرار می‌دهد که در این بخش سعی می‌شود روش‌شناسی مواجهه و رد اندیشه‌های ناصواب، با استفاده از آموزه‌های اسلامی مورد توجه و بررسی قرار گیرد.

هدف وفواید رد

هدف اصلی از رد مکاتب معارض، پیش‌گیری از تولید شبهه بر علیه عقاید دینی بر اساس این مکاتب است. یکی از رسالت‌های متکلم، رصد افکار و اندیشه‌هایی است که می‌توانند عقاید دینی را به نوعی مورد هجمه قراردهند. متکلم با شناختن این افکار، قبل از رواج این مکاتب در جامعه و طرح شبهاتی بر علیه عقاید دینی بر اساس آن، به رد آن می پردازد.
یکی از فواید رد مکاتب معارض، رفع موانع فکری برای پذیرش عقاید درست دینی است. افرادی که عقاید ضد دینی را پذیرفته‌اند و به آن معتقد شده‌اند، اگر در برابر عقاید خود معارضی نبینند احساس خواهند کرد که عقاید و اندیشه‌های‌شان کاملاً درست

1.. نحل: ۱۲۵.

2.. علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج۲، ص۱۲۵

3.. همان، ج۱۰، ص۴۵۲

  • نام منبع :
    روش‌شناسي علم کلام
    پدیدآورنده :
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 196958
صفحه از 235
پرینت  ارسال به