از این معنای علم کلام، یونانیان و آباء کلیسا با تعبیر Apology (= دفاعیه) یاد می‌کردند و به صاحبان آن Apologists(= مدافعان) می‌گفتند.^۱
نگرش دوم درباره علم کلام از قرن سوم به بعد مطرح می‌شود. در این نگرش، کلام علمی است که هم متکفّل استنباط معارف و هم موظّف به دفاع از این معارف ‌است.
البته در این دیدگاه، منظور از معارف، تنها معارف اعتقادی و دینی است. روشن است که در مقابل این تعریف از کلام، علم فقه به معنای دانش فهم احکام عملی از منابع دینی قرارخواهد گرفت. برخی از تعاریف علم کلام ناظر به همین معنا از علم کلام است.
برای مثال در شرح مقاصد آمده است:
الکلامُ هو العلمُ بالعقاید الدِینیّة عَن الادلةِ الیقینیة.^۲
و نیز «ایجی» می‌نویسد:‌
الکلامُ علمٌ یَقتدرُ معه علی إثباتِ العقائدِ الدینیّة بإیرادِ الحُجَج و دَفعِ الشُّبَه.^۳
و نیز در دلائل الصدق آمده است:
هو إقامةُ الحجّة المعتبرةِ مِن العقل و النقل بالّتی هی أحسَن علی أصولِ الدین، إرشاداً للمُسترشدین، و إلزاماً للمُعانِدین، و لتَحفّظ به قَواعِد الدین عَن أن تَزلزَلها شُبَه المُبطِلین.^۴
از آن‌جا که امروزه نگرش دوم غلبه دارد؛ در این کتاب همین دیدگاه مد نظر خواهد بود؛ بدین سان علم کلام به این صورت تعریف می‌شود:
علم کلام دانشی است که درباره اعتقادات دینی به شیوه عقلی و نقلی بحث می‌کند و ضمن استنباط این اعتقادات از منابع آن، به تبیین،

بر این اساس، وظیفه فقه، استنباط معارف اعتقادی، احکام و اخلاق، و کلام، متصدی دفاع از این معارف بود و تقسیم فقه به دو حوزه «فقه اکبر و فقه اصغر»^۱ بر همین مبنا بوده است.
بسیاری از تعاریفی که برای علم کلام ذکر شده، ناظر به همین تعریف از کلام است. برای مثال فارابی در تعریف کلام می‌گوید:‌
صناعةُ الکلام ملکة یَقتدرُ بها الإنسانُ علی نُصرةِ الآراء و الأفعال المحدودة التی صَرَّح بها واضِعُ الملّة، و تَزییف کلّ ما خالفها بالاقاویل؛^۲فن کلام، ملکه‌ای است که آدمی به وسیله آن می‌تواند از عقاید و افعالی که صاحب دین به آن تصریح کرده دفاع کند و باطل بودن هرآن چه را که با دین مخالفت دارد، با سخن وکلام اثبات‌نماید.
در آیات و احادیث نیز به همین معنای فقه و کلام اشاره شده است. برای مثال ظاهر آیه شریفه (لِیتَفقَّهوا فِی الدّین)^۳ فهم همه معارف دینی است، بلکه می‌توان گفت به قرینه ادامه آیه (لِیُنذِرُوا قَومَهم) مراد از آن در درجه اول، عقائد و در درجه دوم فهم اخلاق و احکام است. همچنین وقتی امام صادق علیه السلام به یونس بن یعقوب می‌فرماید: «یا یونُس لو کنتَ تُحسِنُ الکلامَ کلّمته» و یونس در پاسخ می‌گوید: «انّی سَمِعتُک تَنهی عَن الکلام و تَقُول: وَیلٌ لِأصحابِ الکلام» و در ادامه می‌فرماید: «اُخرُج الی البابِ فانظُر مَن تَری مِن المُتکلّمین فَأدخِله»^۴ همین معنا از کلام، یعنی علم مناظره و تکلّم با مخالفان و اثبات معارف دینی و ردّ عقاید مخالف مراد است.