193
روش‌شناسي علم کلام

گذشته از این هدف، فوایدی نیز برای پاسخ گویی به شبهات می‌توان برشمرد. از جمله این که در مقام پاسخ گویی به شبهه‌ای که نسبت به آموزه دینی وارد شده، ابعاد جدیدی از آن آموزه برای مردم بیان می‌شود و فهم مخاطبان نسبت به اعتقاد مورد بحث بیشتر می‌شود. همچنین متکلم در ضمن پاسخ گویی ممکن است استدلال‌های جدیدی در موضوع بحث بیابد. همان طور که چنین اتفاقی در پاسخ به شبهه ابن کمونه در تاریخ کلام رخ داده است.
یکی از فواید پاسخ گویی به شبهات این است که ممکن است در ضمن این کار متکلم و نیز مردم به برخی آموزه های اعتقادی که قبلاً به آنها توجه نداشتند توجه کنند و مباحث جدیدی در علم کلام مطرح شود.
همچنین از فواید پاسخ به شبهات، تقویت ذهنی متکلم و توانمند شدن برای پاسخ به شبهات مشابه است.

شرایط پاسخ به شبهه

الف. شرایط پاسخ به شبهه با توجه به پاسخ‌گو

۱. شناخت عقاید دینی: اولین شرط برای پاسخ به شبهات اعتقادی، شناخت کامل پاسخ‌گو نسبت به عقاید دینی است. شناخت عمیق اعتقادات دینی از تزلزل و آشفتگی عقاید و افکار متکلم در مواجهه با انبوه شبهات جلوگیری می‌کند. متکلم ممکن است با شبهات پیچیده‌ای برخورد کند که اگر از معرفت عمیق دینی برخوردار نباشد، احتمال لغزش خودش نیز وجود دارد. امام صادق علیه السلام در یکی از سخنان گهربارشان به این مسأله توجه داده‌اند :
لا خیر فیمن لا یتفقه من اصحابنا ان الرجل منهم اذا لم یستغن بفقهه احتاج الیهم فاذا احتاج الیهم أدخلوه فی باب ضلالتهم و هو لا یعلم؛۱هر کسی از اصحاب ما که از نظر فهم عمیق دینی بی نیاز نباشد، به دیگران نیاز پیدا می‌کند و وقتی به آنها نیازمند شد، او را در گمراهی خویش وارد می‌کنند؛ در حالی که خودش بی‌خبر است.

1.. کلینی، پیشین، ج۱، ص۳۳، ح۶.


روش‌شناسي علم کلام
192

سؤال و پرسش یکی از ابزارهای مهم در رشد علمی و فکری بشر است و پرسش‌گری، تلاشی سازنده برای سیر از نادانی و ناآگاهی به آگاهی و دانایی است. پرسش معمولاً برای رسیدن به شناخت و کشف حقیقت است، بنابراین پرسش‌گر سعی نمی‌کند با تزیین باطل یا آمیختن آن با حق، باطلی را حق جلوه دهد و یا حقی را بپوشاند. هدف پرسش، ایجاد شک و تردید در مخاطب نیست؛ اما شبهه آفرینی تلاشی منفی و مخرب در جهت ایجاد شک و تردید در مخاطب و آشفتگی در باورهای دینی می باشد. در شبهه، باطل به طور عمدی و خواسته حضوردارد و شبهه‌گر با آمیختن حق و باطل می‌کوشد کلام باطل خود را با رنگ و لعابی از حق به دیگران منتقل کند. بنابراین روشن است که بین شبهه و پرسش تفاوت آشکاری وجود دارد و به همین خاطر است که در اسلام از پرسش استقبال شده و همگان به پرسش‌گری دعوت شده‌اند. از جمله در آیه‌ای که دوبار در قرآن تکرار شده، به این مهم اشاره شده است: (فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون)۱ در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز این مطلب به وفور دیده می‌شود۲ تا جایی که امام صادق علیه السلام یکی از عوامل هلاکت مردم را عدم پرسشگری آنان معرفی می‌فرمایند: «انما یهلک الناس لانهم لا یسألو».۳ در مقابل از شبهه‌گری و فرو افتادن در شبهات نهی شده است. ۴
موضوع این بحث روش‌شناسی پاسخ به شبهات اعتقادی است، اما بسیاری از این روش‌ها و مثال‌هایی که زده می‌شود در پاسخ به پرسش‌های اعتقادی نیز کاربرد دارد.

هدف و فوائد پاسخ به شبهات

هدف اصلی از پاسخ به شبهات اعتقادی، جلوگیری از تزلزل آموزه‌های اعتقادی اسلام و محافظت از این عقاید و برطرف کردن موانع پذیرش عقاید درست از اذهان مردم است.

1.. نحل: ۴۳ و انبیاء: ۷.

2.. به عنوان نمونه، ر.ک، کلینی، پیشین، ج۱، صص ۴۰و۴۱؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۹؛ حسن بن شعبه حرانى، تحف العقول، ص۴۱؛ علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج۱، ص۲۲۴و... .

3.. کلینی، پیشین، ج۱، ص۴۰،ح ۲.

4.. ر.ک: آل عمران: ۷، نهج البلاغه، نامه ۳۱ و نامه ۶۵.

  • نام منبع :
    روش‌شناسي علم کلام
    پدیدآورنده :
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 196944
صفحه از 235
پرینت  ارسال به