هدف متکلم در مقام تنظیم نشان دادن این هماهنگی هدف‌دار و غیرمتناقض بودن آموزه‌های اعتقادی و چیدن آموزه‌های اعتقادی بر اساس ترتیب منطقی و تقدم و تأخر آنهاست. از برای همین مشاهده می‌شود که متکلمان ابتدا بحث توحید را ذکر می‌کنند و سپس عدل و نبوت و امامت و معاد را. در تبیین بحث توحید هم ابتدا مباحث مبنایی‌تر و پایه‌ای‌تر مثلاً اثبات وجود خدا طرح می‌شود و سپس مباحث دیگری مثل صفات الهی. در دیگر ابواب هم تنظیم به همین صورت می‌باشد.
در کنار این هدف اصلی، تنظیم فوایدی نیز دارد. از جمله فواید تنظیم، کمک به تبیین اعتقادات دینی است، زیرا چینش منظم و هماهنگ آموزه‌های اعتقادی، به فهم کامل این آموزه‌ها کمک می‌کند.
از دیگر فواید تنظیم کمک به اثبات عقاید است، زیرا در مقام اثبات می‌توان از ترتیب منطقی گزاره‌ها سود جست و با نگاه به این ترتیب منطقی از آموزه‌های مبنایی اثبات شده در راستای اثبات آموزه‌های روبنایی استفاده کرد. برای مثال وقتی در ابتدای بحث عدل، حسن و قبح عقلی قرار می‌گیرد و پس از اثبات آن مباحث دیگر مثل معلل به اغراض بودن فعل خدا مطرح می‌شود، متکلم با توجه به این چینش منطقی از بحث حسن و قبح استفاده می‌کند و معلل بودن افعال الهی به اغراض را اثبات می‌کند.^۱

شرایط تنظیم

تنظیم به لحاظ متکلم، مخاطب، موضوع بحث، زمان و مکان دارای شرایطی است که به اهم آنها اشاره می‌شود.

تنظیم با توجه به موضوع

هدف اصلی تنظیم نشان دادن هماهنگی آموزه‌های اعتقادی و اجزای آنهاست، در نتیجه وضعیت خود آموزه‌ها و اجزای آنها از حیث تقدم، تأخر و وابستگی برخی به برخی دیگر مهم‌ترین شرطی است که باید در تنظیم رعایت شود. برای مثال، در بحث توحید اقتضا می‌کند که اول موضوع اثبات وجود خداوند مطرح شود و پس از آن، صفات خدا و

بدین سان تنظیم هم در اجزاء یک آموزه جاری است و هم در آموزه‌های متعدد و مختلف که عنوان جامع مثل توحید و عدل آنها را متحد می‌کند و هم در کل آموزه‌های اعتقادی دین.
تنظیم در علم کلام اینگونه تعریف می‌شود: تنظیم عبارت است از چینش اجزاء یک آموزه اعتقادی و نیز آموزه‌های اعتقادی به گونه‌ای که ضمن رعایت تقدم و تأخر منطقی، آموزه‌های اعتقادی برای مخاطب معقول، هماهنگ، منطقی و قابل پذیرش جلوه کند.
در بحث از تبیین، به ارتباط وثیق میان تبیین و تنظیم اشاره شد و تصریح گردید که تبیین کامل دین و آموزه‌های اعتقادی وابسته به تنظیم مناسب است. با وجود این، غایت قریب تبیین و تنظیم متفاوت است. غایت اصلی در دو کار، دفاع از اعتقادات دینی و پذیرش این عقاید از سوی مخاطبان است. اما در مقام تبیین، این کار از طریق قابل فهم شدن اعتقادات و در مقام تنظیم، از طریق اثبات هماهنگی و سامان‌مند بودن عقاید دینی انجام می‌شود. بنابراین غایت قریب تبیین، فهمیده شدن است و غایت قریب تنظیم، هماهنگ دیده شدن. هر چند غایت نهایی هر دو قابل پذیرش شدن عقاید است و متکلم در هر دو کار در صدد دفاع از دین می‌باشد.

هدف و فواید تنظیم

هدف از تنظیم، نشان دادن نظم و هماهنگی میان آموزه‌های اعتقادی دین و اجزای این آموزه‌ها برای مخاطب می‌باشد.
اسلام مجموعه‌ای به هم پیوسته و هماهنگ است که پذیرش این مجموعه و عمل به آن کمال و سعادت انسان‌ها را به دنبال خواهد داشت. از این رو میان اعتقادات، احکام و اخلاق اسلامی هماهنگی وجود دارد و نمی‌توان بخشی را پذیرفت و بخش دیگری را حذف کرد. چنین هماهنگی میان آموزه‌های اعتقادی نیز موجود است. بنابراین وقتی مشرکان حاضر به پذیرش اسلام می‌شوند به شرط این که برخی زمان‌ها بتوانند اعتقادات خودشان را داشته باشند، سوره کافرون نازل می‌شود و این مطلب را رد می‌کند.^۱