فصل دوم: روش‌شناسی تنظیم

در این فصل، روش‌های تنظیم آموزه‌های اعتقادی بررسی خواهد شد. اما قبل از آن مفهوم تنظیم و فواید و شرایط آن ذکر می‌شود.

مفهوم تنظیم

تنطیم در لغت، تألیف و چینشی هماهنگ و موزون است که غایتی را تحصیل می‌کند. از این رو به نخ تسبیحی که ارتباط، هماهنگی و غایت‌مندی دانه‌های تسبیح را تأمین می‌کند، «نظام» می‌گویند.^۱ بنابراین تنظیم موجب ارتباط و سامان یافتن اشیاء متعدد است که یک مجموعه هدفمند را می‌سازند، به نحوی که بدون آن، این اجزاء، پراکنده و ناکارآمد خواهند بود.
تنظیم یکی از پنج مرحله مقام دفاع به معنای عام آن است، که متکلم موظف به طی آنهاست. پس از آن که متکلم آموزه‌های اعتقادی و اجزای هر آموزه را از منابع خود استنباط نمود و هر یک از آموزه‌ها را تبیین کرد، نوبت به تنظیم می‌رسد. در این مرحله متکلم اجزاء هر آموزه را به گونه‌ای سامان می‌دهد که اولاً ترتیب منطقی و تقدم و تأخر اجزاء رعایت شود و ثانیاً این سازمان دهی باعث معقولیت اعتقاد دینی و نشان دادن غیر متناقض بودن اجزای آن اعتقاد و در نتیجه قابل پذیرش بودن آن شود.
این کار پس از آنکه در اجزاء یک آموزه انجام شد، در میان آموزه‌ها نیز انجام خواهد شد.

را پاسخ نخواهد داد ولی در عین حال صاحب خانه آن آداب لازم را بجا نمی‌آورد. قطعاً چنین صاحب خانه‌ای غرض خود از دعوت مهمان را نقض کرده است.^۱
همانگونه که ملاحظه شد، ذکر یک مثال برای تبیین ملازمه میان تکلیف و لطف، کار را بسیار ساده می‌نماید و مخاطب می‌تواند به راحتی با مقایسه اجمالی میان مثال و مطلب مورد بحث تصوری از بحث را بدست آورد.

۸. روش ذکر مصداق

یکی از راه های توضیح یک مطلب، ذکر مصداق یا مصادیق آن است. مثلا به جای تعریف امام، مصداق آن را ذکر می کنیم. به این روش، تعریف به مصداق نیز می گویند. نقل شده است که وقتی آیه (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ)^۲ نازل شد جابر بن عبد الله انصاری از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله سؤال کردند که یا رسول الله، خدا و پیامبرش را شناختیم اولی الامر چه کسانی هستند. حضرت در مقام بیان اولی الامر ابتدا اصل اولوالامر را توضیح می دهند و می فرمایند: آنها جانشینان من و ائمه مسلمانان هستند. سپس در مقام معرفی به بیان مصداق اولی الامر روی می آورند و می‌فرمایند: اولشان علی بن ابی طالب علیهما السلام است و بعد از وی امام حسن علیه السلام و بعد از وی امام حسین علیه السلام بعد از وی نیز امام سجاد علیه السلام و بعد از وی امام باقر علیه السلام، و بعد از وی امام صادق علیه السلام، امام کاظم علیه السلام، امام رضا علیه السلام، امام جواد علیه السلام، امام هادی علیه السلام، امام حسن عسکری علیه السلام و در نهایت فرزند ایشان است.^۳