موارد خروج از موضوع را مشاهده کرد و با یک تذکر از این امر جلوگیری نمود؛ ولی بدون روشن ساختن محل بحث به وفور می‌توان مشاهده کرد که در مقام گفتگو، از موضوع بحث خارج شده و به امور غیر مرتبط پرداخته میشود و به دنبال آن بحث بی نتیجه باقی می‌ماند.
د) تبیین در رد شبهه نیز مؤثر است. گاهی با یک تبیین مناسب از مسأله می‌توان شبهه مخاطب را برطرف کرد به‌گونه‌ای که حتی نیاز به بررسی شبهه و رد آن‌پیش‌نیاید.
شرایط تبیین
از آن‌جا که تبیین با امور مختلفی همچون: مخاطب، موضوع و محتوا، مقام خطاب و تبیین‌گر ارتباط دارد، باید شرایط خاص هر یک از این موارد در تبیین مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر تبیین با توجه به مخاطب، موضوع، مقام خطاب (محیط و زمانه) و تبیین‌گر، دارای شرایطی است که برای دست‌یابی به تبیین مناسب باید آنها را لحاظ کرد. به همین جهت تبیین کننده خوب کسی است که با توجه به مؤلفه‌های فوق دست به تبیین بزند و تنها در این صورت است که می‌تواند مطمئن شود که به وظیفه خود در مقام تبیین دست یافته است.
۱. شرایط تبیین با توجه به مخاطب
واضح است که مخاطبان یک متکلم همیشه از یک سطح فهم ثابت بهره مند نیستند بلکه مخاطبان از درجات متفاوتی از درک و فهم برخوردارند. همچنین مخاطب، گاه پیش فرض‌هایی را در ذهنش گنجانده است و گاهی نیز خالی الذهن است. طبیعی است که تبیین‌های صورت گرفته برای هر یک از این مخاطبان با دیگری متفاوت خواهد بود. صرف وجود پیش فرض در ذهن مخاطب برای تبیین مضر نیست بلکه در برخی موارد سودمند نیز هست؛ اما توجه نکردن به پیش فرض مخاطب به تبیین آسیب خواهد زد، به گونه‌ای که در برخی موارد تبیین به درستی انجام نخواهد شد. از این رو متکلم در مقام تبیین باید این تفاوت‌ها را رعایت کند و از الفاظ و اصطلاحات متفاوتی بهره بگیرد. عدم رعایت این شرایط، تبیین را با مشکل مواجه خواهد کرد و حتی ممکن
