اصول و مبانی روشی علوم تجربی در فلسفه علم بررسی میشود. بنابراین، مبانی روشی کلام نیز باید در علم دیگری بررسی شود. البته برخی مباحث منطق و اصول فقه در کلام نیز به کار می‌آید، اما برخی مباحث مختص کلام وجود دارد که باید در علم جدیدی بررسی شود. کتاب حاضر سعی کرده تا با طرح این گونه مباحث، ضمن پاسخ گویی به نیاز موجود، حرکتی برای تأسیس علمی جدید باشد.
متکلمان در تعریف علم کلام به دو جنبه «استنباط عقاید دینی» و «دفاع از عقاید دینی» اشاره کرده‌اند. این دو جنبه، به دو وظیفه اصلی و کلی متکلم اشاره می‌کند و بقیه وظایف از این دو نشأت می‌گیرند.
مباحث کتاب حاضر، پس از بخش مقدماتی، در دو بخش «روش‌شناسی استنباط» و «روش‌شناسی دفاع»، سامان یافته است؛ که اولی در دو فصل روش‌شناسی نقلی و روش‌شناسی عقلی؛ و دومی در پنج فصل تبیین، تنظیم، اثبات، رد شبهات، و رد مکاتب معارض بیان شده است.
در زمستان سال ۱۳۷۵ مقاله‌ای از بنده تحت عنوان «روش‌شناسی علم کلام: روش استنباط از متون دینی» در مجله نقد و نظر به چاپ رسید. از همان زمان، بلکه پیشتر از آن، به فکر تدوین کتابی در این زمینه بودم و در این فاصله، مقالاتی درباره عقل منتشر‌نمودم.
در سال ۱۳۸۹ پیشنهاد تدریس درس روش‌شناسی کلام از سوی بنیاد فرهنگی امامت _ که دوره تخصصی امامت را در حوزه علمیه قم اجرا می‌کند _ به بنده داده شد و درس‌های آن دوره ثبت و به شکل جزوه‌ای درآمد. متعاقبا پس از آغاز به کار پژوهشکده کلام اهل‌بیت علیهم السلام وابسته به مؤسسه دارالحدیث، گروه روش‌شناسی کلام در این پژوهشکده تأسیس شد.
با توجه به موضوع گروه با گروهی از فضلای حوزه کارگاهی در این زمینه برگزار و مطالب تدریس شده با ایشان مرور، نقد و بررسی شد.
مسئولیت تحقیق، افزودن مستندات و تکمیل جزوه درسی براساس دیگر مقالات بنده و اصلاحاتی که در ضمن تدریس و بررسی دوباره انجام می‌شد، بر عهده جناب آقای حجت‌الاسلام مهدی کریمی _ دبير گروه _ قرارگرفت. اعضای گروه ضمن کار، هر یک تحقیقی درباره بخش سوم کتاب برعهده گرفتند که از این تحقیقات در بخش سوم کتاب استفاده شد. در این مرحله جناب آقای حجت‌الاسلام مهدی نصرتیان در تنظیم و اعمال اصلاحات بخش سوم کتاب بنده را یاری کردند.
برای بار سوم مطالب آماده شده برای گروهی از اعضای انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم تدریس و بار دیگر مورد اصلاح و تکمیل قرار گرفت.
در این جا برخود لازم می‌دانم از همه عزیزانی که در تدوین و انتشار کتاب نقش داشتند، به خصوص جناب حجه الاسلام مهدی کریمی که بدون تلاش و همت ایشان کار به نتیجه مطلوب نمی‌رسید، و نیز جناب حجت‌الاسلام مهدی نصرتیان که مساعی ایشان نیز در کار بسیار مؤثر بود، و از دیگر اعضای گروه روش‌شناسی کلام،
حجج اسلام آقایان افقی، جدی، غلامی، صمیمی و نصرتی تشکر کنم. همچنین از جناب حجت‌الاسلام و المسلمین سبحانی رییس محترم پژوهشکده کلام اهل‌بیت علیهم السلام، که از نکات ارزشمندشان در ارزیابی کتاب استفاده کردم؛ معاون ایشان جناب حجت‌الاسلام سیدهادی سیدوکیلی که در انتشار کتاب کمک نمودند، جناب حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر صادقی رییس محترم انجمن کلام اسلامی که از پیشنهادهایشان استفاده کردم و جناب حجت‌الاسلام و المسلمین مسعودی که از نکات مفیدشان در ارزیابی استفاده کردم، قدردانی می نمایم.
رضا برنجکار
قم _ ۲۱ مهر ۱۳۹۱ مطابق با ۲۵ ذی القعده ۱۴۳۳
