133
روش‌شناسي علم کلام

اصلاً علم غیر دینی نداریم نه زمین شناسی و نه هیچ علم دیگر، نه مطلق و رهاست و نه غیردینی، بلکه فقط دینی است.۱
پس علم هرگز سکولار نیست، گر چه عالم سکولار می‌شود.۲
از جمله دلایل ایشان برای دینی بودن هر فهم یقینی و اطمینانی عقل و تجربه این است که «دلیل عقلی و نقلی هر دو موهبت الهی اند»۳ . هم‌چنین چون حقیقتاً عالم، صنع خدای تعالی است، پس علم لاجرم الهی و دینی است.۴
در نقد این نظریه باید گفت اولاً موهبتی بودن عقل و نقل و مخلوق بودن عالم دلیل نمی‌شود که هر آنچه را عقل و تجربه در باب عالم فهمید درست باشد، چه رسد به این که دینی باشد. ثانیاً هیچ تلازمی میان درست بودن یک مطلب و دینی بودن آن وجود ندارد. برای مثال این که به صورت قطعی راه حل معادله دو مجهولی و دیفرانسیل و انتگرال را کشف کرده یا به صورت اطمینانی فهمیده‌شود که خاک فلان شهر از نوع خاصی است هر چند ممکن است درست باشد اما دینی نیست.
برای اثبات دینی بودن گزاره‌های علوم مختلف باید ملاک دینی بودن روشن شود و این ملاک به اثبات برسد که این نظریه فاقد آن است.
البته این نظریه با واقعیت علوم امروزی بیگانه است، زیرا علوم، امروزه عبارت است از مجموعه‌ای از نظریات که مبتنی بر پیش فرض‌های مختلف و پارادایم‌های متفاوت است. اگر همه این نظریات را به دین نسبت داده شود، امور متناقض را به دین نسبت داده شده است و اگر یکی را به دین نسبت دهند ملاک این ترجیح چیست؟
در علوم امروزی، علمی بودن یک مطلب به معنای درستی آن نیست، بلکه به این معناست که به روش خاصی مستند است، از این رو دیدگاه‌های مختلف در علوم به عنوان علم مطرح می‌شود و این گونه نیست که تنها یک نظریه، علمی تلقی شود و دیدگاه‌های دیگر غیرعلمی دانسته شود.

1.. همان، ص۸۸.

2.. همان، ص۸۹.

3.. همان، ص۹۲.

4.. همان، ص۱۳۰.


روش‌شناسي علم کلام
132

شده است. بر اساس این نظریه «عقل افزون بر مفتاح بودن نسبت به اصل گنجینه دین، مصباح آن نیز هست و منبع معرفتی بشر نسبت به مضامین و محتوای گنجینه دین است».۱
آنچه در نگاه اولیه به این عبارت فهمیده می‌شود، این است که عقل غیر از نقش مفتاح بودن، کارکرد استنباطی نیز دارد و فهم معارف دینی با عقل استنباطی و اجتهادگر صورت می‌گیرد. این کارکرد عقل امری مسلم است و در بحث کارکرد استنباطی عقل درباره آن سخن به میان آمده است. اما با دقت در ادامه سخن و نیز مباحث مختلفی که در کتاب مطرح شده است، روشن می‌شود که مقصود از مصباح بودن عقل، صرفاً نقش مفتاحی و استنباطی نیست، بلکه هر آنچه عقل می‌فهمد ولو از غیر متن، حتی فهم‌های عقل تجربی از طبیعت، مشروط به یقینی یا اطمینانی بودن، معرفت دینی خواهد بود. ایشان در ادامه جمله نقل شده در فوق بیان می‌کنند:
عقل در سطوح مختلف خویش، از عقل تجربی گرفته تا عقل نیمه تجربی و تجربی محض، درصورتی که معرفتی یقینی یا طمأنینه بخش به ارمغان آورد، می‌تواند کاشف از احکام دینی باشد و بُعد شناختی قوانین دین را در کنار نقل تامین کند.۲
جملات زیر نیز به موضوع بحث مرتبط است:
ما سوی الله یا کتاب تکوین اوست، نظیر آسمان و زمین و انسان و حیوان و یا کتاب تدوین و تشریع اوست، نظیر تورات و انجیل وصحف ابراهیم و قرآن. بر این اساس عقل به معنای وسیع آن دست اندرکار فهم و ادراک فعل و قول خدا و ورق زدن کتاب تکوین و تدوین اوست، پس هرگز ادراک او در برابر معرفت دینی و برون از مرز دین شناسی نیست.۳

1.. همان، ص۵۲.

2.. همان، ص۵۳.

3.. همان، صص۶۱و۶۲.

  • نام منبع :
    روش‌شناسي علم کلام
    پدیدآورنده :
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 197158
صفحه از 235
پرینت  ارسال به