فرمود: هفت چیز بر خردمندی صاحبان خرد دلالت دارد: ثروت از میزان عقل صاحب مال پرده بر می‌دارد و ... .
پرسشی که می‌توان در این جا مطرح نمود این است که از یک سو گفته می‌شود،‌ تدبیر معاش و اصلاح امور دنیا از کارکردهای عقل است و در همین راستا می‌دانیم که چه بسیار بوده‌اند انسان‌هایی که به جهت اصلاح امور دنیایی‌شان از هیچ ظلم و نیرنگ دست نکشیدند و از سویی دیگر گفته می‌شود «العقل ما عُبد به الرحمن». آیا می‌توان گفت آنچه این افراد به کار می‌بستند که منشأ عبودیّت شیطان است، عقل بوده است؟
پاسخ این‌که، چنانچه ذکر شد عقل دارای سه کارکرد است، اگر آنچه که عقل ابزاری تدبیر می‌کند، بر اساس و مطابق با یافته‌های جنبه نظری و عملی عقل بوده و تدبیر عقل ابزاری برای رسیدن به اهداف تعیین شده توسط عقل عملی باشد، در اصطلاح دینی می توان آن را عقل به شمار آورد و به عبارت دیگر، وقتی عقل نظری وجود خداوند را ثابت کرد و عقل عملی وجوب اطاعت او را درک نمود، اگر تدبیری که عقل ابزاری می‌اندیشد، در این مسیر و برای تحقق عبادت و بهتر انجام شدن آن باشد، اطلاق عقل به آن صحیح است والّا همان گونه که در احادیث آمده، فقط شباهتی اسمی و ظاهری با عقل دارد، نه این‌که واقعا عقل باشد: تلک النّکراء تلک الشیطنة و هی شبیهة بالعقل و لیست بعقل؛^۱ زیرا در مسیر شیطان قرار گرفته است و در حقیقت در راستای جهل، عمل می‌نماید.
به همین دلیل می‌توان گفت عقل ابزاری در اصطلاح غیر دینی می‌تواند در مسیر جهل و یا در مسیر عقل قرار بگیرد و حالتی خنثی دارد. اما در اصطلاح دینی، اگر عقل ابزاری در مسیر عقل نظری و عملی قرار گیرد،‌ عقل نامیده می‌شود و اگر در مسیر جهل عمل کرد، نکراء و شیطنت نام می‌گیرد.
نقطه مقابل اصطلاح دینی، اصطلاح هیوم از عقل است، او عقل ابزاری را خدمتگزار امیال و شهوات و انفعالات می‌داند.^۲

چنانچه قبلاً هم اشاره شد، عقل حقیقتی واحد است که کارکردهای مختلفی دارد و ممکن است کارکردهای مختلف عقل در تولید یک علم یا محصول نقش داشته باشند. همچنین عقل می‌تواند از دیگر قوا همچون حس در رسیدن به چیزی استفاده کند.
فیلسوفان اسلامی معمولاً عقل را به عقل نظری و عملی تقسیم می‌کنند و از عقل ابزاری ذکری به میان نمی‌آورند. اما همان طور که در عبارت‌های ابن سینا دیدیم، کارکرد دوم عقل عملی یعنی استنباط صنایع مورد نیاز، به کارکرد ابزاری اشاره داشت. البته ارسطو حکمت را به نظری و عملی و تولیدی تقسیم کرد^۱ که می‌توان قسم سوم حکمت را به عقل ابزاری برگردانند.
به مواردی از ذکر این کارکرد در روایات می‌توان اشاره نمود:
لا عقل کالتدبیر؛^۲هیچ خردورزی هم‌چون تدبیر نیست.ادلّ شیء علی غزارة العقل حسن التدبیر؛^۳بهترین دلیل بر زیادی عقل، تدبیر نیکوست.يَا عَلِی لَا يَنْبَغِی لِلْعَاقِلِ‏ أَنْ يَكُونَ ظَاعِناً إِلَّا فِی ثَلاثٍ ،مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لمعادٍ او لذّةٍ فی غیرِ محرّمٍ؛^۴ای علی! سزاوار نیست که خردمند جز در طلب سه چیز گام بردارد اصلاح معاش یا فراهم کردن توشه‌ی آخرت یا به دست آوردن لذت غیر حرام.قال علیه السلام سبعة اشیاء تدل علی عقول اصحابها:‌ المال یکشف عن مقدار عقل صاحبه و الحاجة تدل علی عقل صاحبها و المصیبة تدل علی عقل صاحبها اذا نزلت به و الغضب یدل علی عقل صاحبه و الکتاب یدل علی عقل صاحبه و الرسول یدل علی عقل من أرسله و الهدیة تدل علی مقدار عقل مُهدیِها؛^۵