امام علی علیه السلام نیز می‌فرمایند:
العاقل من یعرف خیر الشرّین؛^۱عاقل کسی است که از میان دو شر بهترین را بشناسد.
همچنین پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند:
فاذا بلغ، شف ذلک الستر، فیقع فی قلب هذا الانسان نور، فیفهم الفریضة والسنة و الجّید والردی، الا و مثل العقل فی القلب کمثل السراج فی وسط البیت»^۲ ؛ «پس از آن که انسان به بلوغ رسید، پوششی [از قلب] برداشته می‌شود، پس در قلب او نوری پدید می‌آید و پس از آن، واجب و مستحب و خوب و بد را می‌فهمد. همانا عقل در قلب مانند چراغی در میانه خانه است.
دسته دوم احادیث، عقل را امر کننده به خوبی‌ها و نهی کننده از بدی‌ها می‌داند. امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره می‌فرمایند:
العقل یأمرک بالانفع؛^۳خرد، تو را به سودمندترین [کارها] فرمان می‌دهد.»للحازم مِن عقلِه عن کل دنیّةٍ زاجر؛^۴دور اندیش،‌ بر پایه عقل، در برابر هر پَستی، بازدارنده‌ای دارد.للقلوب خواطر سوء والعقول تزجر عنها؛^۵قلوب را خیالهای زشت است که عقل از آنها باز می‌دارد.
امام حسن علیه السلام نیز می‌فرمایند:
اعلموا ان العقل حِرز؛^۶بدانید که عقل نگه دارنده است.

عقلاء بر می‌گردد. صغرای استدلال چون جزئی است، به قوه حس و وهم بر می گردد و وظیفه عقل عملی تنها اخذ نتیجه از این مقدمات و استنباط احکام جزئی عملی از احکام کلی است. برای مثال کبری عبارت است از «عدالت نیکوست»، صغری عبارت است از «این عمل عادلانه است». عقل عملی از این دو مقدمه، این قضیه جزئی را استنباط می‌کند که «این عمل نیکوست».^۱
بر این اساس عقل عملی، حسن و قبح کلی افعال را، مثل حسن عدالت و قبح ظلم، درک نمی‌کند. بلکه این مطلب را عقل نظری از مشهورات عقلائی اخذ می‌کند، که البته یقینی و برهانی نیست بلکه جدلی است. عقل عملی تنها از این احکام کلی، احکام جزئی را استنباط می‌نماید. البته کبری ممکن است از اولیات و تجربیات نیز باشد.
همانطور که مشاهده می‌شود، در تفسیر عقل عملی دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. حال باید دید در قرآن و احادیث درباه عقل عملی چه مطالبی وجود دارد.
اولین نکته در این باره این است که اکثر استفاده واژه عقل در قرآن و احادیث به کارکرد عملی عقل مربوط می‌شود.^۲ در آیه ۱۵۱ سوره انعام پس از ذکر فهرستی از محرمات و امور قبیح آمده است: (ذلکم وصّاکم به لعلّکم تعقلون).
نکته دوم این که در احادیث به گونه‌های مختلف درباره کارکرد عقل عملی سخن گفته شده است، که این گونه‌ها را می‌توان حداقل در چهار دسته قرار داد.^۳ از این میان، ذکر دو دسته از احادیث برای بحث حاضر ضروری است.
دسته اول احادیث، احادیثی هستند که عقل را به عنوان ابزاری برای درک حسن و قبح افعال مطرح می‌کنند. امام صادق علیه السلام در این باره می‌فرمایند:
عرفوا [العباد] به [العقل] الحسن من القبیح؛^۴بندگان با عقل، عمل نیکو را از عمل قبیح می‌شناسند.