به اعمال تعلق دارد و مشهورات نامیده میشود، دست می‌یابد. مثل این‌که دروغ و ظلم قبیح و زشت است.۱
ابن سینا مشابه مطالب بالا را در کتاب عیون الحکمه نیز ذکر می‌کند.۲ وی در رساله نفس، از میان این سه کارکرد تنها مورد دوم و سوم را ذکر می‌کند۳ و در کتاب اشارات، تنها کارکرد سوم را، البته با تفسیری خاص بیان می‌دارد.۴
معنا یا کارکرد اول عقل عملی، کارکردی عملی و غیر ادراکی است. کارکرد دوم، هر چند ادراکی و استنباطی است، اما ربطی به بایدها و نبایدها ندارد. اما کارکرد سوم به بایدها و نبایدها مربوط است.
از آن‌جا که کتاب اشارات، آخرین کتاب ابن سینا است، عبارت وی را در این‌جا نقل کرده، کمی بیشتر آن توضیح داده خواهد شد.
وی می‌گوید:
از جمله قوای نفس، قوه‌ای است که نفس به جهت تدبیر بدن به آن نیاز دارد و نام عقل عملی، مخصوص همین قوه است. کار این قوه، استنباط آن گروه از کارهای انسانی و جزئی است که باید انجام شود، تا انسان به اهداف اختیاری خود برسد. این استنباط از مقدمات اوّلی، مشهور و تجربی و با کمک عقل نظری، که کلیات را ارائه می دهد، انجام میشود و عقل عملی به رأی جزئی در موردی خاص دست می‌یابد.۵
بر اساس این عبارت، احکام کلی و کبرای استدلال بر عهده عقل نظری است، خواه اولیات، خواه مشهورات و خواه مجرّبات؛ که اولی از یقینیات خاص، یعنی یقین مضاعف و ریاضی است و سومی از یقینیات عام و شبیه یقین و دومی به اعتبارات
1.. ابن سینا، الشفاء(الطبیعیات)، ج۲، ص۳۷؛ ابن سینا، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، صص۳۳۰ _ ۳۳۱.
2.. ر.ک: ابن سینا، عیون الحکمة، ص۳۱.
3.. ر.ک: رساله نفس، ص۲۴.
4.. ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، ج۲، ص۳۵۲.
5.. ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، ج۲، ص۳۵۲.
