91
روش‌شناسي علم کلام

البته در کنار همه این عوامل، وثاقت راوی از مهم‌ترین عوامل مؤثر است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که آنچه در سیره عقلا و عمل علما دیده می‌شود اعتبار وثوق و اطمینان است که با ملاحظه عوامل ذکر شده به دست می‌آید. بنابراین سیره عقلا «خبر موثوق به» را حجت می‌کند و آن را مورد توجّه، پذیرش و عمل قرار می‌دهند.
در مورد تأثیر موضوع خبر، عقلاء هر چه خبر مهم‌تر باشد دیرتر به وثوق و اطمینان می‌رسند. برای مثال اگر فرد موثقی از راه‌بندان در مسیری خاص خبر دهد، خبرش را می‌پذیریم و به آن ترتیب اثر می‌دهیم، اما اگر همین شخص از مطلب مهمی همچون وقوع جنگی بزرگ در جهان خبر دهد، به خبرش اطمینان نمی‌کنیم و از دیگران نیز تحقیق می‌کنیم و پس از اخذ گزارش‌های متعدّد به وثوق و اطمینان دست یافته به خبر عمل می‌کنیم.
حال از آن‌جا که اعتقادات در مقایسه با اعمال از اهمیت بیشتری برخوردارند، دیرتر وثوق به دست می‌آید. البته برخی اعمال همچون قصاص و حدود نیز از اهمیت بالایی حتی نسبت به برخی اعتقادات بسیار فرعی برخوردارند.
بنابراین در حوزه اعتقادات سیره متفاوتی وجود ندارد و سیره عقلا در همه موارد پذیرش «خبر موثوق به» است، اما وثوق گاه زودتر و گاه دیرتر به دست می‌آید.
نکته آخر در مورد سیره عقلا این است که سیره ممکن است صرفاً یک قرارداد باشد به گونه‌ای که اگر به جای آن، قراردادی دیگر صورت پذیرد مشکلی در جامعه پیش نمی‌آید. مثلاً به جای رنگ سبز، رنگ آبی نیز می‌توانست علامت اجازه عبور باشد. اما برخی سیره‌های عقلایی، مبتنی بر حکم عقل و بر اساس حکمت است، به گونه‌ای که اگر این سیره‌ها نباشد امکان زندگی اجتماعی وجود نخواهد داشت، یا انسان‌ها به مشقّت خواهند افتاد. چنین سیره‌ای نیازمند به تأیید یا عدم ردع توسط شارع نیست، بلکه اساساً ردع آن به صورت مطلق، قبیح و غیر ممکن است؛ مگر این که سیره دیگری قابل فرض باشد، که با جایگزین کردن آن اختلال نظام زندگی برطرف شود و شارع این سیره جدید را مطرح وجایگزین نماید. به نظر می‌رسد سیره عقلا در عمل به ظن و خبر واحد و غیرمتواتر، از نوع اخیر است و ردع آن به طور کلی و در همه امور دینی ممکن نیست و با


روش‌شناسي علم کلام
90

سیره عقلاء، دلیل عمده بر حجیّت

از عبارت‌ها و دلایل موافقان و مخالفان حجیت خبر واحد روشن می‌شود که در مورد حجیت ظن چند دسته دلیل اقامه شده است: کتاب، سنّت، اجماع و سیره عقلاء.
اجماع به سنّت یا سیره بر می‌گردد و در صورت وجود سیره عقلا، کتاب و سنّت نیز بیانگر سیره و مؤیّد آن می‌باشد. از این رو مهم ترین بحثی که درباره اثبات حجیت خبر واحد باید به آن پرداخت سیره عقلاست.
اگر در سیر و سلوک عقلاء دقت شود، ملاحظه می‌شود که آنان امورات مختلف زندگیشان را بر اساس خبر واحد تمشیت می‌کنند و اساساً زندگی اجتماعی بدون عمل به خبر واحد ممکن نیست و این روش و سیره به عنوان سیره‌ای حکیمانه در میان «عقلاء بما هم عقلاء» جاری گردیده و تصور زندگی مبتنی بر عمل به صرف یقین، ممکن نمی‌باشد. از بیان اقوال و دلایل متقدمان و متأخران نیز می‌توان دانست که مهم‌ترین دلیل و در واقع دلیل عمده بر حجیّت خبر واحد اعتقادی، سیره عقلاء است.
اما باید بدانیم سیره عقلا در باب عمل به خبر ثقه چیست؟ آیا «خبر ثقه» را حجّت می‌داند یا «خبر موثوقٌ به» را معتبر می‌شمرد؟ آیا خبر راوی ثقه را قبول می‌کند یا این‌که مهم حصول اطمینان است و ثقه بودن مخبر تنها یکی از راههای این حصول اطمینان می‌باشد؟
واقعیّت این است که با دقت در عمل علما و به طور کلی سیره عقلاء روشن می‌شود که عوامل مختلفی در پذیرش یا انکار اخبار مؤثر است و این گونه نیست که عقلا صرفاً به وثاقت راوی نظر کنند. از جمله عوامل مؤثر موضوع و مفاد خبر می‌باشد. به عنوان مثال در مورد تحریف قرآن اگرچه روایات قابل توجّهی وجود دارد امّا کسی به آنها توجّه نمی‌کند.
از جمله عوامل تأثیرگذار، عمل اصحاب و شهرت است و از این رو دیده می‌شود که علما اگر در موردی با «اعراض مشهور» مواجه شوند خبر ثقه را کنار می‌گذارند، و یا بالعکس اگر خبر ثقه نباشد ولی مشهور به آن عمل کرده باشند آن را مورد توجه، پذیرش و عمل قرار می‌دهند.
اعتبار کتابی که حدیث در آن ذکر شده نیز در پذیرش خبر مؤثر است.

  • نام منبع :
    روش‌شناسي علم کلام
    پدیدآورنده :
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 197110
صفحه از 235
پرینت  ارسال به