بر آن را رد میکند. البته عقل در مقام دفاع از دین متناسب با وضعیت مخاطب و موضوع بحث میتواند از نقل نیز بهره گیرد ولی این عقل است که آموزههای نقلی را در قالب استدلالی خاص تنسیق و ارائه میکند.
بنابراین آنچه در بخش سوم کتاب یعنی روششناسی دفاع خواهد آمد، همگی از کارکردهای دفاعی عقل است. اگر کلام عبارت از استنباط عقاید دینی و دفاع از این عقاید تعریف شود، نیمه دوم کلام یعنی دفاع از عقاید، یکسره بر عهده عقل دفاعی میباشد.
نقشهای عقل در معارف دینی
یکی از مسائل مطرح در روششناسی علم کلام این است که محدوده کاربرد عقل در معارف دینی چیست؟ و عقل چه نقشی در هندسه معرفت دینی بر عهده دارد؟ بر اساس مباحثی که درباره کارکردهای عقل مطرح شد پاسخ این مسأله روشن است اما برای روشنتر شدن پاسخ به این مسأله مناسب است ابتدا دیدگاههای عرضه شده در این مسأله مطرح و مورد نقد و بررسی قرار گیرد، آنگاه بر اساس کارکردهای عقل پاسخ مناسبتر بیان شود.
لازم به ذکر است که از انتساب این دیدگاهها به افراد، مکاتب و جنبه تاریخی بحث، مورد نظر نیست، بلکه خود نظریات و جنبه منطقی بحث مد نظر میباشد.
نظریه میزان بودن عقل
این نظریه که منسوب به معتزله است بر آن است که باید تمام عقاید دینی را به عقل، به عنوان یک میزان ارائه کرد و اگر عقل توانست بر آن مطالب برهان اقامه نماید، آن مطلب پذیرفته میشود والّا قابل قبول نخواهد بود.۱
در نقد این نظریه باید گفت بسیاری از مطالب وجود دارد که عقل به طور غیر مستقیم بر ضرورت پذیرش آنها تأکید میکند، اما نمیتواند مستقیماً بر حقانیت آنها دلیل و برهان اقامه نماید، به این معنا که وقتی عقل بر وجود خداوند و پیامبر و وحی و