هدف کمالی خود در افعال ارادی برسد ناچار است، به عنوان آلت فعل این گونه اندیشه‌ها را بسازد و استخدام نماید.^۱
به اعتقاد شهید مطهری، فیلسوفان اسلامی حسن و قبح را اعتباری و نیز غیرواقعی و صد در صد بشری و به عنوان ابزاری ساختگی برای اهداف خاص می دانند؛ نه اموری واقعی که بر اساس آن افعال الهی و عدل الهی تفسیر شود. در حالی که متکلمان امامیه و معتزله بر اساس کارکرد عملی عقل، حسن و قبح را ذاتی افعال و اموری واقعی می دانند که عقل عملی آن را کشف می‌کند. از این رو می‌تواند دراعتقادات، از جمله اصول دین، مانند عدل، نبوت، امامت، معاد و حتی در اولین واجب یعنی وجوب نظر مورد استفاده قرار گیرد.
پس از روشن شدن جایگاه و کاربردهای عقل عملی در علم کلام، مناسب است ابتدا معانی عقل عملی در کلام و فلسفه ذکرشود و در نهایت دیدگاه قرآن و احادیث و عقل سلیم در این خصوص مورد مداقه قرار گیرد.
نخستین معنای عقل عملی، قوه‌ای است که انسان با آن حسن و قبح افعال یا بایدها و نبایدها را درک می‌کند؛ اعم از این که حسن و قبح افعال ویژگی ذاتی و واقعی افعال دانسته شود، که دیدگاه متکلمان امامیه و معتزله این چنین است، یا آن را به مشهورات اعتباری که به مصالح عامه بر می‌گردد، تفسیر شود؛ که برخی فیلسوفان آن را بیان کرده‌اند.^۲
عقل عملی به این معنا دارای نقش ادراکی است و تفاوت آن با عقل نظری به مدرکات باز می گردد. عقل نظری هست‌ها و نیست‌ها را درک می‌کند و عقل عملی بایدها و نبایدها را. از میان طرفداران این نظریه می‌توان از فارابی،‌ ابن سینا در اشارات، علامه حلی و مرحوم سبزواری و مرحوم مظفر و شهید مطهری و استاد مصباح نام برد.^۳

بلکه آن را عقلایی و اعتباری و از مشهورات عام می دانند و از آن‌جا که مشهورات از مواد جدل و نه برهان است، استدلال‌های متکلمان را جدلی و استدلال‌های فیلسوفان را که مبتنی بر یقینات عقل نظری است، برهانی معرفی می‌کنند.
ابن سینا در کتاب منطق اشارات، در بحث از مشهورات آن را به دو دسته تقسیم می‌کند. دسته‌ای که اولیات عقل نظری است و دسته دیگر که صرفاً به شهرت اتکا دارد نه بر اولیات، این دسته مشهورات به معنای خاص کلمه است. وی برای این گروه، قبیح بودن اخذ مال غیر که ظلم است و نیز قبیح بودن دروغ گویی را مثال می‌زند.^۱ خواجه نصیر طوسی نیز در شرح عبارات ابن سینا، حسن بودن عدل را از مشهوراتی می‌داند که به مصلحت عموم انسانها باز می‌گردد.^۲
ابن سینا در کتاب شفا نیز برای مشهورات قبیح بودن کذب و ظلم را مثال می‌زند.^۳
شهید مطهری در این باره می‌گوید:
حکمای الهی منکر حسن و قبح عقلی نیستند و نظر اشاعره را مردود می شمارند، اما محدوده این مفاهیم را حوزه زندگی بشری می دانند و بس. از نظر حکماء الهی، مفاهیم حسن و قبح در ساحت کبریائی به عنوان مقیاس و معیار راه ندارند، افعال ذات باری تعالی را با این معیارها و مقیاس‌ها که صد در صد بشری است، نمی‌توان تفسیر کرد. از نظر حکما خداوند عادل است، ولی نه بدان جهت که عدالت نیک است و اراده الهی همواره بر این است که کارهای نیک را انجام دهد نه کارهای بد را. از نظر حکما اندیشه حسن و قبح و نیکی و بدی کارها در انسان، که وجدان اخلاقی بشر از آن تشکیل شده است، اندیشه‌ای اعتباری است نه حقیقی. ارزش اندیشه اعتباری ارزش عملی است نه علمی و کشفی، همه ارزشش این است که واسطه و ابزار است، فاعل بالقوه برای این که به