موضوع درک عقل سلیم «مطلق واقعیت» اعم از نظری و عملی، واقعیت خارجی و مفهوم ذهنی است. این عقل، واقعیت را در هر جایی که باشد ادراک می‌کند. انسان با به کارگیری این عقل نیز به یقین می‌رسد، اما نه ضرورتاً یقین مضاعف، بلکه یقینی که عقل سلیم به آن دست می‌یابد اکثراً یقین عادی است.
تفاوت یقینِ عقل سلیم و عقل ریاضی این است که در یقین ریاضی به هیچ وجه نمی‌توان احتمال خلاف داد، اما در یقین عادی می‌توان احتمال خلاف را مطرح کرد، هر چند این احتمال قابل اعتنا نیست و عقلا کسی که به این احتمالِ خلاف ترتیب اثر می‌دهد را مذمت کرده، کار او را غیر عقلی می‌دانند. برای مثال انسان‌ها نسبت به تحقّق موجودات خارجی یقین عادی دارند، هر چند بر اساس عقل ریاضی می‌توان در تحقق جهان خارجی شک کرد و آن را خیالی دانست، اما عقلا کسی را که این احتمال را مطرح کرده آن‌را بپذیرد مذمت کرده، کارش را غیر عقلی می‌دانند.
در علم کلام این عقل بیشترین کاربرد را دارد. ادراک حسن و قبح و لزوم تبعیت از خداوند و پیامبر او و به طور کلی تبعیت از حق و حجیّت تکالیف شرعی و حتی حجیّت ظهور و خبر ثقه یا موثوق به، همگی بر اساس حکم عقل سلیم است.
بسیاری از استدلال‌های مطرح در دین و نیز علم کلام، مانند پی بردن از نظم به ناظم و از فعل به فاعل بر اساس عقل سلیم است، چون عقل ریاضی می‌تواند احتمال تصادفی بودن نظم و فعل را مطرح نماید، ولی از دیدگاه عقل سلیم، نظم آسمان‌ها و زمین به صورت یقینی بر خالق علیم و قدیر دلالت می‌کند.
به نظر می‌رسد عقلی که در احادیث به عنوان حجّت باطنی^۱ و «الحجة فیما بین العباد و بین الله»^۲ مطرح شده و کارکردش «یعرف به الصادق علی الله فیصدّقه و الکاذب علی الله

حتی در حکمت متعالیه که بیش از دیگر فلسفه‌های اسلامی ادعای یقین ریاضی می‌شود نیز از عقل غیر ریاضی یعنی از عقل سلیم استفاده می‌شود. برای مثال علامه طباطبایی در آغاز کتاب بدایة الحکمة بیان می‌دارد:
انّ هناک حقیقة و واقعیة وراء نفسه.^۱
و در آغاز کتاب نهایة الحکمة می‌گوید:
انّا مَعاشِرَ الناس، اشیاءُ موجودةٌ جدّاً، و مَعَنا أشیاءُ اُخَر موجودةٌ ربّما فعلَت فینا أو انفعلَت منّا.^۲
روشن است که انسان نسبت به وجود جهان خارج، موجودات جهان و تأثیر بر آنها و تأثر از آنها یقین ریاضی ندارد و با واسطه حس و عقل سلیم نسبت به موجودات خارجی یقین پیدا می‌کند. در حالی که عقل ریاضی می‌تواند احتمال در خواب بودن و خیالی بودن جهان را مطرح کند، همان طور که دکارت این مطلب را مطرح کرده است^۳ و بارکلی نیز به آن معتقد شد.^۴
در خصوص حجیّت عقل ریاضی و یقین مضاعف باید گفت این یقین از آن رو که نوعی قطع است حجیّت دارد. در باره حجیّت قطع در فصل مربوط به روش نقلی بحث‌شد.

عقل سلیم و فطری و حجیّت آن

عقل سلیم و فطری به عقلی گفته می‌شود که میان همه انسان‌ها مشترک است و همه انسان‌ها دائماً از آن استفاده می‌کنند. این عقل یکی از شرایط تکلیف است و آدمی با دارا شدن این عقل مورد خطاب شارع قرار می‌گیرد و تکالیف اعتقادی و اخلاقی و عملی پیدا می‌کند.