همه معارف قرآن كريم با همه وسعت خويش ، گويى موجودى زنده و يگانه است و يك روح در كالبد آنها جريان دارد و همان ، مبدأ و اساس معارف قرآنى است و اصلى است كه همه بدان باز مى‏گردند و آن اصل توحيد است كه اگر يك‏يك معارف قرآن را باز كنيم، بدان مى‏رسيم. قصص امت‏هاى گذشته، اخبار غيبى و پيشگويى حوادث آينده كه به صراحت يا كنايت در قرآن عصر پيامبر آمده بودند، همگى در قرآن كنونى مشهودند. قرآن موجود، بر خلاف تورات و انجيل ، انبيا را با شايسته‏ترين بيان‏ها وصف مى‏كند؛ همان گونه كه بايسته طهارت دين و نزاهت انبياى الهى است. تفاوت قرآن كريم با اين كتاب‏ها در اين موضوع به خوبى نمودار است.
از جامع‏ترين اوصافى كه قرآن كريم ، خود را بدان وصف كرده است، "ذكر" يا يادآورى خداست. اين كتاب آسمانى ، در وصف خودش ، تأكيد دارد كه در راهنمايى انسان به سوى خدا همواره زنده است، همه جا از اسماى حُسنا و صفات علياى خدا نام مى‏برد، سنّت او را در صنع و ايجاد ، باز مى‏گويد، اوصاف ملائكه و كتب و رسل خدا را بر مى‏شمارد، شرايع و احكام خدا را وصف مى‏كند و از سرانجامِ امر خلقت يعنى معاد و برگشت به سوى خدا و جزئيات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت سخن مى‏گويد و اينها جز ذكر و ياد خدا نيست؛ همان كه قرآن كريم ، با قول مطلق، خود را بدان ناميده است» . ^۱
اين دليل ، بر مبناى علامه طباطبايى استوار است - كه «تبيين قرآن به قرآن» است - و بنا بر آن، متن و محتواى قرآن به تبيين خود مى‏پردازد و خود را معرفى مى‏كند و فراتر از شرح اسمى، حقيقت علوم خود را باز مى‏گويد . با اين حال، برخى محققان بر آن خرده گرفته‏اند كه به دور مى‏انجامد ؛ زيرا مدعا، سلامت قرآن از

موجودند . براى مثال، فصاحت و بلاغت بى‏همتاى قرآن براى كسى كه سخن فصيح و بليغ را بازشناسد، مشهود است. از روزگار نزول قرآن تاكنون نمى‏توان نظم يا نثرى يافت كه بدين پايه از فصاحت و بلاغت رسيده باشد. اين ويژگى در سراسر قرآن به چشم مى‏خورد. قرآن كريم خود فرموده است:
(أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلَفًا كَثِيرًا . ^۱
آيا در قرآن تدبر نمى‏كنند كه اگر از غير خدا بود، بى‏گمان در آن اختلاف بسيارى مى‏يافتند) .
نبود اختلاف و تناقض و ناهماهنگى ميان آيات قرآن كه اين آيه بدان اشارت دارد، همچنان در سراسر قرآن به فهم مى‏آيد و آيات قرآن با هماهنگى و سازوارى شگفت كنار يكديگر جاى گرفته‏اند. معارف، حقايق و كليات شرايع فطرى، ظرايف عقلى و فضايل اخلاقى كه قرآن كريم به ابتكار و ابداع آورده است، از وجوه ديگر تحدّى قرآن است كه اكنون در قرآن موجود است و عموم دانشمندان جهان نه تنها اهل لغت و ادبيات را به آن دعوت كرده و از جمله فرموده است:
(قُل لَّل-ِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنسُ وَ الْجِنُّ عَلَى‏ أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا . ^۲
بگو: اگر انس و جن گرد هم آيند تا چيزى مانند اين قرآن بياورند، نخواهند توانست، گرچه يكديگر را يارى كنند) .
و :
(إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ * وَ مَا هُوَ بِالْهَزْلِ . ^۳
در حقيقت، آن، سخنى قاطع و روشنگر است و آن شوخى نيست) .