(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ * إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ * وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِى دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابَا .
به نام خداوند رحمتگر مهربان . آن گاه كه يارى و ظفر خداوند آمد ، و مردم را بينى كه گروه گروه وارد دين خدا مىشوند ، پس پروردگارت را با حمد تسبيح كن و از او درخواست آمرزش نما كه او توبهپذير است).
با نزول اين سوره، صحابه خرسند شدند؛ زيرا پيروزى مطلق اسلام بر كفر و تثبيت و استحكام پايههاى دين با گرويدن گروههاى مختلف مردم را بشارت مىداد. ولى عباس عموى پيامبر ، به سبب خبر دادن سوره از پايان كار پيامبر ، از نزول آن سخت غمناك شد و پيامبر پس از آن دو سال بيشتر زنده نبود. ۱
در روايتى از امام صادق عليه السلام و نيز امام رضا عليه السلام آخرين سوره، (إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ) معرفى شده است. ۲ از ابنعباس نيز گزارش شده كه آخرين سوره، نصر است. ۳
۲. سوره برائت: رواياتى آخرين سوره را برائت معرفى كرده است كه نخستين آيات آن در سال نهم هجرى نازل شد و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله على عليه السلام را فرستاد تا آن را بر جمع مشركان بخواند. ۴
۳. سوره مائده: در روايتى آخرين سوره نازل شده، مائده دانسته شده است. ۵
نظريه
در جمعبندى روايات مربوط به آخرين سورهاى كه بر پيامبر نازل شده چند نكته
1.مجمع البيان : ج۱۰ ص۸۴۴؛ الدرّ المنثور : ج۶ ص۴۰۶.
2.ر . ك : ص ۱۶۶ ح ۱۲۴ و ۱۲۵ .
3.تفسير ابن كثير : ج۸ ص۴۸۲؛ تفسير القرطبى : ج۲۱ ص۲۲۹؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج۱ ص۸۴.
4.التبيان فى تفسير القرآن : ج۳ ص۴۰۷؛ تفسير الصافى : ج۲ ص۳۱۸ - ۳۲۰؛ أسباب النزول : ص۱۷ .
5.التبيان فى تفسير القرآن : ج۳ ص۴۱۳؛ تفسير ابن كثير : ج۳ ص۳؛ الدرّ المنثور : ج۲ ص۲۵۲.
