۵. بر پايه روايتى ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: «لا صَلاةَ إلّا بِفاتِحَةِ الكِتابِ» و چون سوره حمد نخستين سوره نازل شده نيست، وصف آن به «فاتحة الكتاب»، دليل چينش سوره‏هاى قرآن در زمان آن حضرت است. ^۱
۶. بر اساس روايتى، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله قرآن را به چهار قسمت (طُوَال ، مِئين ، مَثانى و مفصّلات) تقسيم كرده است . ^۲ هماهنگى چينش سورها دربخش‏هاى چهارگانه مذكور با چينش كنونى ، بيانگر وجود همين نظم و ترتيب فعلى قرآن در آن زمان است.
۷. بر اساس نقلى ، سوره‏هاى بنى اسرائيل، كهف، مريم، طه و انبيا را از سوره‏هاى نخستين (العتاق الاُوَل) مى‏شمارند . ^۳ نيز بنا به روايتى ، قرآن در زمان رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله به هفت جزء تقسيم شده بود. ترتيب سوره‏ها در اين دو روايت ، با ترتيب كنونى قرآن ، همسان است. ^۴ ابن حجر پس از نقل روايت اخير، آن را دليل توقيفى بودن ترتيب سوره‏ها مى‏داند. ^۵
۸. رواياتى كه بر پايه آنها پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله «تلاوت قرآن از روى مصحف» را تشويق مى‏كند، ^۶ تأييدى بر جمع قرآن در زمان آن حضرت اند. ^۷

نقد ديدگاه نخست‏

شايان ذكر است كه دليل‏ها و روايات ياد شده ، بر ترتيب همه سوره‏هاى قرآن از

جمعى مانند ابن مسعود و اُبَىّ بن كعب و ديگران ، آن را چندين بار بر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله خوانده‏اند. ^۱
۲. روايات فراوانى وجود دارد كه اصحاب پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله قرآن را ختم مى‏كردند، يا اين كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله ، آنان را به ختم قرآن تشويق مى‏كرد . بنا بر اين ، قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آغاز و پايانى داشته است. ^۲
۳. بنا به روايتى كه نزد اهل سنّت ، «صحيح» شمرده شده ، ^۳ زيد بن ثابت مى‏گويد كه نزد پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله بوديم و قرآن را از برگه‏ها جمع مى‏كرديم. ^۴ پس معناى تأليف قرآن، مرتّب كردن آيات و سوره‏هاى آن با نظارت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است ، نه نگارش محض. ^۵
۴. در روايات ، نام عده‏اى (چهار يا شش نفر يا بيشتر) ^۶ از صحابه آمده است كه قرآن را در زمان رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله جمع كرده‏اند ^۷ و اين كار زير نظر آن حضرت بوده است. ^۸حمل «جمع» در اين روايات بر «حفظ» - آن‏گونه كه بعضى پنداشته‏اند - ^۹ بى‏دليل به نظر مى‏رسد، ^۱۰ ضمن آن كه حافظان قرآن در عصر رسالت ، به مراتب ، بيش از اين عدّه بوده‏اند. ^۱۱