253
شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج1

يازده نفر دانسته است؛ ۱ اما آنان به تدريج مسلمان شده بودند و دليل روشنى از كتابت وحى برخى در دست نيست . در مقابل، برخى چون مقداد، با وجود باسواد بودن، ۲ در زمره كاتبان وحى، مطرح نشده‏اند. برخى از محققان، كاتب بودنِ شمار بسيارى از اينان را تكذيب و رد كرده‏اند. ۳ گويا پس از رحلت رسول خدا، رقابت‏هاى قبيله‏اى و بعدها تعصّب مذهبى در فضيلت‏تراشى براى برخى صحابه ، نقش سترگى داشته و با توجه به اهميت و امتياز و افتخار كتابت قرآن، نام افرادى به اين عنوان در منابع، ثبت شده است. ۴براى نمونه، سعيد بن عاص بن سعيد، در سال سوم هجرت، متولد شد و براى عثمان در دوران خلافتش دبيرى مى‏كرد و جزو چهار نفرى بود كه براى استنساخ قرآن تعيين شدند. ۵ شايد اين موجب شده است كه او را از كتّاب وحى به شمار آورند؛ در حالى‏كه او هنگام رحلت رسول خدا كمتر از نه سال داشت. ۶ نيز ابوعبيده جرّاح ، در گردآورى قرآن در زمان خليفه اول نقش داشته و از اين رو به عنوان كاتب وحى شناخته شده است. ۷ نتيجه آن كه برخى را به سهو يا عمد كاتب پيامبر دانسته‏اند و از اين رو ، بايد به ديده ترديد به اين نسبت نگريست.

كتابت وحى در مكه‏

پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله سيزده سال در مكّه به دعوت اسلام مشغول بودند و در اين مدت،

1.فتوح البلدان : ص‏۴۵۵ .

2.فتوح البلدان : ج‏۳ ص‏۵۸۱.

3.تاريخ تحقيقى اسلام : ج‏۱ ص‏۷۰.

4.مكاتيب الرسول : ج‏۱ ص‏۱۱۵؛ تاريخ قرآن، محمود راميار : ص‏۲۶۳

5.الإصابة : ج‏۱ ص‏۱۷۱ .

6.إمتاع الأسماع : ج‏۶ ص‏۳۳۹.

7.سير أعلام النبلاء : ج‏۱ ص‏۸.


شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج1
252

تصحيف برخى نام‏ها

از ديگر علل تعدد كاتبان، تصحيف اطلاعات مربوط به اشخاص است؛ مثلاً برخى ابوحماد عقبة بن عامر جهنى را از كاتبان رسول خدا دانسته‏اند و به نامه‏اى از آن حضرت كه ابن سعد آورده و در انتهاى آن نام عقبه ذكر شده استشهاد كرده‏اند؛ اما كاتب ياد شده بر اساس نسخ موجود، علاء بن عقبه است. ۱
همچنين، اطلاعات مربوط به ابوالوليد ابان بن سعيد و برادرانش خالد و عمرو، كه از كاتبان وحى قلمداد شده‏اند، خلط شده است. بر خلاف گزارش‏هايى كه در آنها از هجرت ابان به حبشه سخن به ميان آمده ۲ و او را در زمره كاتبان پيامبر ثبت كرده‏اند، ۳ او از دشمنان پيامبر و در نبرد بدر ، با مشركان همراه بود ۴ و پس از حديبيه (سال ششم) اسلام آورد ؛ ۵زيرا هنگامى كه عثمان براى مذاكره با قريش از حديبيه به مكه رفت، ابان او را پناه داد. ۶ وى در غزوه خيبر (سال هفتم) شركت داشت و پس از آن از سوى رسول خدا ، والى بحرين شد و تا رحلت رسول خدا در آن جا بود. ۷

فضيلت‏تراشى براى برخى از صحابه‏

مقارن بعثت، در مكه حدود هفده نفر با فنّ كتابت آشنايى داشتند. ۸ ابوعبد اللّه زنجانى ۹ عده باسوادان مكّه را فقط چهارده تن، و بلاذرى شمار آنان را در يثرب،

1.البداية و النهاية : ج‏۵ ص‏۳۷۰؛ مكاتيب الرسول : ج‏۱ ص‏۱۴۶.

2.تاريخ دمشق : ج‏۶ ص‏۱۳۲؛ الاصابة : ج‏۱ ص‏۱۶۹.

3.انساب الاشراف : ج‏۲ ص‏۱۹۳؛ فتوح البلدان : ج‏۳ ص‏۵۸۰.

4.اسد الغابة : ج‏۱ ص‏۱۴۹؛ الاصابة : ج‏۱ ص‏۱۶۸.

5.الاستيعاب : ج‏۱ ص‏۶۲؛ تاريخ دمشق : ج‏۶ ص‏۱۳۳.

6.السيرة النبوية : ج‏۲ ص‏۳۱۵.

7.الاستيعاب : ج‏۱ ص‏۶۲؛ اسد الغابة : ج‏۱ ص‏۵۷۵.

8.فتوح البلدان : ج‏۳ ص‏۵۸۰.

9.تاريخ القرآن : ص‏۵۱.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج1
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 123678
صفحه از 500
پرینت  ارسال به