ادله و شواهد

مهم‏ترين ادله و شواهد ديدگاه نزول تدريجى در ردّ ديدگاه نخست و اثبات ديدگاه دوم عبارت اند از:
۱. قرآن كريم خود بر تدريجى بودن نزولش صراحت دارد:
الف - آيه ۱۰۶ اسراء بيان مى‏كند اين كتاب بخش بخش نازل مى‏شود تا پيامبر آن را به آرامى بر مردم بخواند:
(وَ قُرْءَانًا فَرَقْنَهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى‏ مُكْثٍ وَ نَزَّلْنَهُ تَنزِيلاً .
قرآن را بخش بخش بر تو نازل كرديم تا آن را بر مردم به آرامى بخوانى و آن را به تدريج فرو فرستاديم).
ب - در آيه ۳۲ فرقان سخن كافران را نقل مى‏كند كه از روى طعن گفتند: چرا قرآن (مانند ديگر كتب آسمانى) به يكباره نازل نمى‏شود:
(وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْءَانُ جُمْلَةً وَ حِدَةً .
آنان كه كافر شدند ، گفتند : چرا قرآن يكباره بر او نازل نمى‏شود ؟) .
اين سخن اعتراضى بود به نزول تدريجى قرآن؛ بدين معنا كه اگر محمد صلى اللَّه عليه و آله پيامبر بود، مى‏بايد دين او كامل و تام مى‏بود و اصول، فروع، فرايض و سنّت‏هايش يكجا نازل مى‏شد و حال كه چنين نيست و او براى هر رخدادى سخنى مى‏سازد، اجزاى كتاب او منظم نيست، بلكه سخنانى پراكنده است. ^۱خداوند در پايان آيه، بى آن كه ادعاى كافران را درباره نزول تدريجى تكذيب كند، از فايده آن سخن مى‏گويد كه استوار ساختن قلب پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است:
(كَذَ لِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ .
اين چنين فرستاديم تا دلت را با آن ثبات دهيم) .

نخست مانند يك روح بر پيامبر نازل شده بود، در لباس الفاظ و كلمات درآمد و نازل شد. ^۱
طرفداران اين ديدگاه به آياتى از قرآن نيز تمسك جسته‏اند؛ از جمله آيه ۱۱۴ طه كه مى‏فرمايد: (... وَ لَا تَعْجَلْ بِالْقُرْءَانِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَى‏ إِلَيْكَ وَحْيُهُ ... ؛ قبل از آن كه وحى قرآن كاملاً تمام نشده در آن شتاب مكن) و نيز آيات ۱۶ - ۱۹ قيامت كه مى‏فرمايد: (لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ * إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَ قُرْءَانَهُ * فَإِذَا قَرَأْنَهُ فَاتَّبِعْ قُرْءَانَهُ * ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ ؛ زبانت را به آن مچرخان تا به آن شتاب كنى . بر ماست جمع كردن و خواندن آن . وقتى آن را خوانديم ، تو هم از خواندن آن تبعيت كن . سپس بر ماست بيان آن). ظاهر اين آيات حاكى است كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از آنچه به وى وحى مى‏شده، از پيش آگاه بوده و هنگام وحى، در قرائت آيات بر پيك وحى پيشى مى‏گرفته و خداى تعالى او را از اين كار باز داشته است. ^۲

۲. نزول تدريجى‏

بنا بر اين ديدگاه، نزول قرآن كريم از شب قدر ماه رمضان سال نخست بعثت ، آغاز و بيست يا ۲۳ سال به تدريج ادامه يافت تا كامل گشت و قرآن كريم نزول دفعى نداشته و عقيده به وجود چنين نزولى نامعقول است. ^۳ اين ديدگاه را عامر شعبى، ^۴ابن‏اسحاق، ^۵ شيخ مفيد ^۶ و شمارى از قرآن‏پژوهان معاصر ^۷ باور دارند.