۲. گستردگی

دومین ویژگى رحمت الهى، وسعت و گستردگى آن است. این ویژگى در قرآن با تعبیرهاى مختلفى بیان شده است، مانند: (رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وٰاسِعَةٍ؛^۱ پروردگارتان داراى رحمت گسترده است)، (وَرَحْمَتِى وَسِعَتْ کُلَّ شَىْ‏ءٍ؛^۲ رحمتم همه چیز را فرا گرفته است)، (رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَىْ‏ءٍ رَّحْمَةً وَ عِلْمًا؛^۳ پروردگارا ما! همه چیز را با رحمت و علمت فرا گرفته‏اى)، (وَ هُوَ أَرْحَمُ ٱلرَّاحِمِینَ؛^۴ و او مهربان‏ترینِ مهربانان است) و (خَیْرُ ٱلرَّاحِمِینَ؛^۵ بهترینِ رحم‏ کنندگان است).

در احادیث اهل بیت علیهم السلام نیز گستردگى رحمت الهى با عبارت‏هاى گوناگون بیان شده است، مانند: «راحِمُ کُلِّ مَرحومٍ؛^۶ رحمت ‏کننده هر رحم ‏شده»، «راحِمُ مَنِ استَرحَمَهُ؛^۷ رحمت کننده بر هر کس که از او رحمت بخواهد» و «راحِمُ مَن لا راحِمَ لَهُ؛^۸ رحم‏ کننده بر کسى که رحم ‏کننده‏اى ندارد».

گفتنى است رحمتى که در قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام بِدان اشاره شده، از لحاظ گستردگى دو نوع است: رحمت عام و رحمت خاص.

رحمت عام، انواع نعمت‏هاى ظاهرى و باطنى است که در اختیار همه انسان‏ها گذاشته شده است:

۰.(أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ ٱللّٰهَ سَخَّرَ لَكُمْ مٰا فِی ٱلسَّماواتِ وَ ما فِی ٱلْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْكُمْ نِعَمَهُ

انسان‏هایى که مانعى براى بهره‏گیرى از رحمت واسع الهى نداشته باشند، مى‏توانند از نعمت‏هاى الهى در دنیا و آخرت بهره‏مند شوند.

ويژگى‏هاى رحمت الهى

پیش‏تر گفتیم که رحمت الهى، مانند غضب او، از صفات ذات حق تعالى نیست؛ بلکه از صفاتِ فعل اوست. از این رو، رحمتش به معناى احسان و اعطا، و غضبش به معناى کیفر و مجازات است. بنا بر این، ویژگى‏هاى رحمت الهى، همان ویژگى‏هاى نعمت‏هایى است که خداوند متعال به آفریده‏هاى خود مى‏بخشد.

در قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام ویژگى‏هایى براى رحمت الهى بیان شده که مهم‏ترین آنها عبارت‏ اند از:

۱. حتمی بودن

نخستین ویژگى رحمت الهى، وجوب و لزوم است، بدین معنا که صدور رحمت از او، قطعى و حتمى است. این ویژگى در دو آیه زیر با صراحت بیان شده است:

۰.(‏کَتَبَ رَبُّكُمْ عَلىٰ نَفْسِهِ ٱلْرَّحْمَةَ.^۱

۰.پروردگارتان، رحمت را بر خود، واجب کرده است).

۰.(کَتَبَ عَلىٰ نَفْسِهِ ٱلْرَّحْمَةَ.^۲

۰.رحمت را بر خود، واجب کرده است).

کتابت رحمت بر خود، به معناى واجب ساختن و لازم کردن آن بر خویش است. به سخن دیگر، صفت رحمت، هر چند صفت ذات نیست، جدا از آن هم نیست؛ بلکه این صفت فعلى، لازمه ذات ربوبى است و این ملازمت را خود پروردگار قرار داده است.