روى می‏گرداند، گویى که آنها را نشنیده [و] گویى گوش‏هایش سنگین است. پس او را به عذابی دردناک مژده ده!).

این تعبیر، مفهوم گسترده‏ای دارد و هر گونه بیهوده‏سرایی در قالب شعر، نثر و آهنگ را در بر می‏گیرد. بدیهی است که مردم، خریدار هر سخن بیهوده‏ای نیستند؛ بلکه بیهوده‏سرایی‏هایی خریدار دارند که سرگرم کننده و برای مخاطب، جاذبه داشته باشند.

می‏توان گفت این گونه سرگرمی‏ها تا وقتی زمینه‏ساز مفاسد اعتقادی، اخلاقی و یا عملی نشوند و تنها موجب تلف شدن وقت باشند، کراهت دارند؛ ولی اگر مفسده‏ای در پی داشته باشند و به تعبیر آیه یاد شده با انگیزه اضلال و انحراف دیگران از راه خدا صورت گیرد: (لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ ٱلله)، بی ‏تردید، از گناهان بزرگ شمرده می‏شود و کیفر الهی را به دنبال خواهد داشت: (اُولٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ... فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیم).^۱

اینک چند نمونه از مصداق‏های روشن «لهو الحدیث» و «بیهوده‏سرایی» را که در احادیث اهل بیت علیهم السلام بیان شده‏اند، عرضه می‏داریم:

نمونه اوّل. موسیقی‏های طرب‏انگیز: در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمود:

۰.الغِناءُ مِمّا أوعَدَ اللّهُ عز و جل عَلَیهِ النارَ، وَ هُوَ قَولُهُ عز و جل: (و مِنَ الناسِ مَن یَشْتَری لَهْوَ الحَدیثِ لِیُضِلَّ عن سَبیلِ اللّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ و یَتَّخِذَها هُزُواً اُولئكَ لَهُم عَذابٌ مُهینٌ).^۲

۰.غنا (آوازهای نامشروع) از جمله گناهانى است که خداوند عز و جل براى آنها وعده آتش داده است، آن جا که مى‏فرماید: (و از مردم، کسانى هستند که سخن بیهوده را خریدارند تا [مردم را] بی‏ [هیچ] دانشى از راه خدا گم‏راه کنند و راه خدا را به ریشخند گیرند. براى آنان، عذابى خوار کننده خواهد بود).

نمونه دوم. سروده‏های گم‏راه کننده: در روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده که در تبیین

بهره‏گیری از فنّ جَدَل به منظور وارونه جلوه دادن حقایق را می‏توان یکی از مصداق‏های هنر سخنوری دانست. قرآن در این باره می‏فرماید:

۰.(وَ مِنَ ٱلنَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِى ٱللهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى وَ لَا كِتَابٍ مُّنِیرٍ * ثَانِىَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ ٱللهِ لَهُ فِى ٱلدُّنْیَا خِزْىٌ وَ نُذِیقُهُ یَوْمَ ٱلْقِیَامَةِ عَذَابَ ٱلْحَرِیقِ.^۱

۰.از مردمان، کسی است که بدون آگاهی و هدایت و کتابی روشنگر در باره خداوند می‏ستیزد * در حالی که متکبّرانه [از دعوت خدایی] روی می‏گرداند، تا مردم را از راه خدا گم‏راه کند. برای او در این جهان، خوارى است و در روز رستاخیز، عذاب آتش را به او مى‏چشانیم).

مسخره کردن، تهمت زدن، تهدید و انکار بدون دلیل - که در آیات دیگر قرآن بِدانها اشاره شده - از مصداق‏های مجادله به باطل اند و ریشه اصلی آنها - چنان که در این آیه آمد - کبر و غرور است که مانع از پذیرفتن حق می‏گردد.^۲

دو. بیهوده‏سرایی

یکی دیگر از مصداق‏های سوء استفاده از هنر، بیهوده‏سرایی است که قرآن از آن به «لَهوَ الحَديث (گفتار بیهوده)» تعبیر نموده و می‏فرماید:

۰.(وَ مِنَ ٱلنَّاسِ مَن یَشْتَرِى لَهْوَ ٱلْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ ٱللهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَهَا هُزُوًا اُولٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ * وَ إِذَا تُتْلَىٰ عَلَیهِ آیاتُنَا وَلَّىٰ مُسْتَكْبِرًا كَأَن لَّمْ یسْمَعْهَا كَأَنَّ فِى‏أُذُنَیهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ.^۳

۰.از مردم، کسى هست که سخن بیهوده را می‏خرد تا [مردم را] بی‏ [هیچ] دانشى، از راه خدا گم‏راه کند و راه خدا را به ریشخند گیرد. براى آنان، عذابى خوار کننده خواهد بود * و چون آیات ما برای او خوانده شود، با گردنکشى