1.. «و أمّا قوله:‏ (وَ اُتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ٱلَّذِي آتَيْنٰاهُ آيٰاتِنٰا فَانْسَلَخَ مِنْهٰا فَأَتْبَعَهُ ٱلشَّيْطٰانُ فَكٰانَ مِنَ ٱلْغٰاوِينَ) فإنّها نزلت فی بلعم بن باعوراء و کان من بنی إسرائیل. وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنِ الحَسَنِ [الحُسَینِ‏] بنِ خالِدٍ عَن أَبِی الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام‏ أَنَّهُ اُعطِیَ بَلعَمُ بنُ باعُوراءَ الاسمَ الأَعظَمَ، فَکانَ یَدعُو بِهِ‏ فَیُستَجابُ‏ لَهُ،‏ فَمَالَ‏ إِلىٰ‏ فِرعَونَ،‏ فَلَمّا مَرَّ فِرعَونُ فی طَلَبِ مُوسىٰ وَ أَصحابِهِ قالَ فِرعَونُ لِبَلعَمَ: ادْعُ اللّٰهَ عَلَىٰ مُوسىٰ وَ أَصحابِهِ لِیَحبِسَهُ عَلینا، فَرَکِبَ حِمارَتَهُ لِیَمُرَّ فِی طَلَبِ مُوسىٰ وَ أَصحابِهِ فَامتَنَعَت عَلَیهِ حِمارَتُهُ، فَأَقبَلَ یَضْرِبُها فَأَنطَقَهَا اللّٰهُ عز و جل فَقالَت: وَیلَک! عَلىٰ ما تَضرِبُنِی؟ أ تُرِیدُ أَجی‏ءُ مَعَکَ لِتَدعُوَ عَلىٰ مُوسىٰ نبِیِّ اللّٰهِ وَ قَومٍ مُؤمِنِینَ؟! فَلَم یَزَل یَضرِبُها حتَّىٰ قَتَلَها، وَ انسَلَخَ الِاسمُ الأَعظَمُ مِن لِسانِهِ، وَ هُوَ قَولُهُ:‏ (فَانْسَلَخَ مِنْهٰا فَأَتْبَعَهُ ٱلشَّيْطٰانُ فَكٰانَ مِنَ ٱلْغٰاوِينَ * وَ لَوْ شِئْنٰا لَرَفَعْنٰاهُ بِهٰا وَ لٰكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى ٱلْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَوٰاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ ٱلْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ)‏، و هُوَ مَثَلٌ ضَرَبَهُ؛ امّا سخن خداوند که (بر آنها بخوان سرگذشت آن کس را که آیات خود را به او دادیم؛ ولى [سرانجام] خود را از آن تهى ساخت و شیطان در پى او افتاد و از گم‏راهان شد) در بارۀ بلعم بن باعورا نازل شد. بلعم از قوم بنی اسرائیل بود. پدرم از حسن (/ حسین) بن خالد، از امام رضا علیه السلام روایت کرده است که به بلعم بن باعورا اسم اعظم داده شده بود و او با آن دعا می‏کرد و اجابت می‏شد. او به فرعون گرایش پیدا کرد و زمانی که فرعون به تعقیب موسی و یارانش پرداخت، فرعون به بلعم گفت: از خداوند بخواه که موسی و یارانش را در دسترس ما قرار دهد. بلعم سوار الاغش شد تا به تعقیب موسی و یارانش بپردازد؛ امّا الاغ وی از رفتن خودداری کرد و بلعم به تنبیه و زدن الاغش پرداخت. خداوند عز و جل حیوان را به زبان آورد و حیوان به بلعم گفت: وای بر تو! به چه خاطر مرا کتک می‏زنی؟ آیا می‏خواهی با تو بیایم تا موسی، پیامبر خدا، و قومش را نفرین کنی؟ بلعم، الاغ را چنان زد تا مُرد و اسم اعظم از زبان وی افتاد. این است این سخن خداوند: (خود را از آن تهى ساخت و شیطان در پى او افتاد و از گم‏راهان شد، و اگر می‏خواستیم، [مقام] او را با این آیات بالا می‏بردیم؛ امّا او به زمین چسبید و از هوسش پیروی کرد. مَثَل او، داستان سگ است که اگر به سویش بروی، زبان از دهان بیرون می‏آورد و اگر به حال خود هم رهایش کنی، باز زبان از دهان بر می‏آورد). این مَثَلی است که خداوند زده است» (تفسیر القمی: ج۱ ص۲۴۸. نیز، ر. ک: الدرّ المنثور: ج‏۳ ص۱۴۵).

2.. ر. ک: مجمع البیان: ج‏۴ ص۷۶۸ و الکشّاف: ج‏۲ ص۱۷۸.

1.. انعام: آیۀ ۷۴.

2.. اعراف: آیۀ ۱۷۵ ـ ۱۷۶.