بى تردید، [شیطان] گروه بسیارى از شما را گمراه کرد. پس آیا اندیشه نمىکردید؟!).
۰.(وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ مَا هَدَىٰ.۱
۰.فرعون، قوم خودش را گمراه نمود و [به هیچ راه حقّى] هدایت نکرد).
۲. عوامل ضلالت کیفری
ضلالت کیفری، پس از برخورداری مردم از هدایت همگانی و تمامیت حجّت و مخالفت آنهاست. بنا بر این، در صورتی که پیام الهی به مردم منتقل شده باشد، ولی آنها در اثر وسوسههای شیطانی، گمراهی خود را ادامه دهند و با آن مخالفت کنند، ضلالت آنها کیفری است. آیات زیر به ضلالت این دسته از انسانها اشاره دارند:
۰.(وَ یَوْمَ یَعَضُّ ٱلظَّالِمُ عَلَىٰ یَدَیْهِ یَقُولُ یَالَیْتَنِى ٱتَّخَذْتُ مَعَ ٱلرَّسُولِ سَبِیلاً * یَٰوَیْلَتَىٰ لَیْتَنِى لَمْ أَتَّخِذْ فُلاَنًا خَلِیلاً * لَّقَدْ أَضَلَّنِى عَنِ ٱلذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِى وَ كَانَ ٱلشَّیْطَٰنُ لِلْإِنسَانِ خَذُولاً.۲
۰.[به یاد آر] روزى را که ستمگر، پشت دستهاى خود را به دندان مىگزد. مىگوید: «اى کاش همراه پیامبر، راهى را [به سوى خدا] پیش مىگرفتم! * اى واى بر من! کاش فلانى را [که سبب انحراف من شد] دوست نمىگرفتم! * حقّا که مرا از یاد خدا [یا پیامبر و قرآن] پس از آن که به من رسیده بود، منحرف نمود!» و همواره شیطان نسبت به انسان، خوار کننده بوده و هست).
در این صورت، هر چند شیطان عامل گمراهی است، ولی در واقع، او ابزار کیفر الهی است؛ زیرا وی توان اضلال کسانی را که از هدایت همگانی الهی پیروی کردهاند، ندارد.۳ بنا بر این نمیتوان اضلال شیطانهای جن و انس را
