آیه دوم:

۰.(ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ أَیْنَ مَاثُقِفُوا إلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللهِ وَ حَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَ بَاءُو بِغَضَبٍ مِّنَ اللهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا یَكْفُرُونَ بِآیَاتِ اللهِ وَ یَقْتُلُونَ الأَنبِیَاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَ كَانُوا یَعْتَدُونَ.^۱

۰.هر جا یافت شوند، [مُهرِ] خوارى بر آنان خورده است - مگر با دستاویزى [امانى یا پیمانى] از خدا و دستاویزى از مردم - و به خشم خدا، گرفتار شده‏اند و مُهر درماندگى بر آنها زده شده است؛ چرا که آنها به آیات خدا، کفر مى‏ورزیدند و پیامبران را به‏ناحق مى‏کشتند. اینها به خاطر آن است که گناه کردند و [به حقوق دیگران] تجاوز مى‏نمودند).

در این دو آیه، کفر ورزیدن به آیات الهی و کشتن پیامبران، دو دلیل عمده براى خشم خداوند سبحان بر قوم یهود ذکر شده‏اند.

مبحث سوم: معناشناسی ( وَ لَا الضّالّینَ)

مسائلی که در این بخش تبیین می‏گردند، عبارت‏ اند از: واژه‏پژوهی «ضلالت»، کاربردهای «ضلالت» در قرآن، مراتب «ضلالت» و انواع آن، «ضلالت» وجودی و عدمی، عوامل «ضلالت» و موانع آن، گم‏راهان در طول تاریخ، انواع «اِضلال»، شیوه و ابزارهای«اِضلال»، و مراد از «مغضوب علیهم» و «ضالّین».

واژه‏پژوهی «ضلالت»

واژه «ضلالت»، مصدر از مادّه «ض ل ل» در مقابل «هدایت» و به معناى تباهى و نابودى است، هر چند بیشترین کاربرد آن در معناى انحراف و فاصله گرفتن از راه صحیحِ رسیدن به مقصد است.

خلیل بن احمد فراهیدى در تبیین معناى «هدایت»، آن را نقیض «ضلالت»

۳. قوم یهود

برجسته‏ترین مصداق (مَغْضُوبِ عَلَیهِمْ) در قرآن، قوم یهود هستند. در آیات متعدّدى، این معنا به روشنى آمده است و تأمّل در آنها نشان مى‏دهد که چرا یهودیان، بیشتر از اقوام دیگر، مورد غضب و لعنت الهى قرار گرفته‏اند. یکى از موارد خشم الهى بر قوم یهود که در قرآن آمده، زمانى است که آنها پس از دیدن آیات فراوان و روشن توحید و نبوّت، در فرصتی کوتاه که موسى علیه السلام براى دریافت الواح تورات از خداوند سبحان به کوه طور رفته بود، گوساله‏پرست شدند. قرآن در این باره مى‏فرماید:

۰.(إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِن رَّبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِى الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ كَذٰلِكَ نَجْزِى الْمُفْتَرِینَ.^۱

۰.کسانى که گوساله را [معبود خود] قرار دادند، به زودى، خشم پروردگارشان و خواری در زندگى دنیا به آنها مى‏رسد و این چنین، کسانى را که [بر خدا] افترا مى‏بندند، کیفر مى‏دهیم).

شایان توجّه، آن که: در دو آیه، کارهاى ناشایست بنى ‏اسرائیل که موجب خشم الهى گردیده‏اند، جمع‏بندى شده‏اند:

آیه اوّل:

۰.(ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْكَنَةُ وَ بَاءُو بِغَضَبٍ مِّنَ اللهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا یَكْفُرُونَ بِٔایَاتِ اللهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُوا یَعْتَدُونَ.^۲

۰.[مُهرِ] خوارى و درماندگى بر آنها زده شد و سزاوار خشم خداوند شدند؛ چرا که آنان به آیات الهى، کفر مى‏ورزیدند و پیامبران را به ناحق مى‏کشتند. اینها به خاطر آن بود که نافرمانی کردند و متجاوز بودند).