الهى قرار مى‏گیرند که در ادامه آیه یاد شده، به آنها اشاره گردیده است، مانند قوم بنی ‏اسرائیل که به دلیل صبر و مقاومت، به قدرت و نعمت رسیدند؛ ولى به جهت سوء استفاده از موقعیت خود، گرفتار لعنت و غضب الهى شدند.

بر این اساس، مقصود از «نعمت یافتگان» در آیه (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ) هیچ یک از گروه‏هاى سه‏گانه نخست نیست؛ بلکه مقصود از آن، چهارمین گروه است؛ یعنى کسانى که از نعمت خاصّ باطنى الهی برخوردار شده‏اند و توفیق «هدایت ویژه الهى» نصیب آنها گردیده است و از این رو، از انحرافات اعتقادى، اخلاقى و عملى مصونیت یافته و بر صراط مستقیم الهی در زندگى تا رسیدن به مقصد نهایى ثابت‏قدم مانده‏اند. اینان، همان انبیا، صدّیقان، شهدا و صالحان اند که در این آیه از آنها نام برده شده است:

۰.(وَمَن یُطِعِ اللهَ وَ الرَّسُولَ فَاُوْلٰئِكَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَحَسُنَ اُولئِكَ رَفِیقًا.^۱

۰.کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، همنشین کسانى خواهد بود که خدا به آنان نعمت [ویژه] داده است، یعنى پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان، و آنان همراهان خوبى هستند).

بنا بر این، مراد از (ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ) و نعمت یافتگان الهى، کسانى هستند که خداوند سبحان به آنان نعمت «نبوّت»، «صدق»، «شهادت» و «صلاح» را عنایت کرده است و آنان در شمار گروه چهارم نعمت یافتگان‏ اند. از این رو، همه مسلمان‏ها موظّف اند در نمازهاى پنجگانه، به تکرار از خداوند سبحان بخواهند آنها را به راهى هدایت کند که افراد یاد شده در آیه، انتخاب کرده‏اند و از نعمت توفیقى برخوردار نماید که این راه را تا رسیدن به مقصد نهایى ادامه دهند.

گوش، سایر اعضاى بدن، سلامت، روزى‏هاى پاکیزه و امثال آنها و نعمت‏هاى باطنى عبارت اند از نعمت‏هاى نامحسوس، مانند شعور، اراده و عقل؛ ولى اگر مخاطبِ آیه عموم مردم باشند، مقصود از نعمت ظاهرى، علاوه بر محسوساتى که بدانها اشاره شد، دینِ سامان دهنده امور دنیا و آخرتشان نیز هست، و مقصود از نعمت‏هاى باطنى، علاوه بر آنچه مطرح شد، مقامات معنوى که به وسیله اخلاص حاصل مى‏شوند نیز در شمار نعمت‏هاى باطنى خواهند بود.^۱

گفتنى است که آنچه مفسّرانِ یاد شده و دیگران در تبیین نعمت‏هاى ظاهرى و باطنى گفته‏اند نیز مانند روایاتِ یاد شده، منافاتى با هم ندارند و همگى بیان مصداق‏های مختلف نعمت‏هاى آشکار و نهان الهى از زاویه‏های گوناگون اند.

مقصود از هدایت به راهِ نعمت ‏يافتگان

بر پایه آنچه در تبیین انواع نعمت گذشت، نعمت یافتگانِ الهى، به چهار گروه تقسیم مى‏شوند:

اوّل: برخورداران از نعمت عامّ ظاهرى،

دوم: برخورداران از نعمت عامّ باطنى،

سوم: برخورداران از نعمت خاصّ ظاهرى،

چهارم: برخورداران از نعمت خاصّ باطنى.

همه این چهار گروه، نعمت یافتگان الهى هستند؛ ولی بى ‏تردید، مقصود از نعمت یافتگان در آیه (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ)، همه این گروه‏ها نیستند؛ زیرا همه مردم اعم از نیک و بد، از نعمت‏هاى عامّ ظاهرى و باطنى برخوردارند. همچنین چه بسا کسانى که در مقطعى از تاریخ زندگى خود، از نعمت‏هاى خاصّ ظاهرى خداوند سبحان برخوردار مى‏شوند ولى در ادامه راه، مورد غضب