نعمت، در این آیه، به معناى چهارم یعنى توفیق و هدایت ویژه الهى است که انسان را از انحرافاتِ مهلک اعتقادى، اخلاقى و عملى مصونیت مى‏بخشد و او را تا رسیدن به مقصد نهایى، بر صراط مستقیم الهى ثابت‏قدم مى‏دارد.

گفتنى است آیات دیگرى^۱ بر این معنا دلالت دارند که در ادامه این بحث به توضیح آنها خواهیم پرداخت.

۵. نعمت‏هاى پندارى

آنچه بِدان اشاره شد، کاربردهاى نعمت در مصداق‏های حقیقى آن بود؛ امّا در برخى از موارد، این واژه در نعمت‏هاى پندارى نیز به کار رفته است. مقصود از نعمت‏هاى پندارى، رویدادهایى هستند که انسان با نگاه ابتدایی مى‏پندارد آنها براى او نعمت و به سود اویند؛ ولی در واقع، آن رویدادها براى او نقمت و زیانبارند، مانند مصونیت از آسیب‏هاى جبهه نبرد حق با باطل که در آیه ذیل بِدان اشاره شده است:

۰.(وَإِنَّ مِنكُمْ لَمَن لَیُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصَابَتْكُم مُصِیبَةٌ قالَ قَدْ أَنْعَمَ اللهُ عَلَىَّ إِذْ لَمْ أَكُن مَّعَهُمْ شَهِیدًا.^۲

۰.در میان شما، افرادى [منافق و سست‏ایمان] هستند که دیگران را به سستى مى‏کشانند. اگر مصیبتى به شما برسد، مى‏گویند: خدا به ما نعمت داد که همراه مجاهدان حاضر نبودیم [تا آسیب ببینیم]).

این آیه، به چگونگى برخورد شمارى از افرادِ به ظاهر مسلمان با موضوع جبهه و جنگ اشاره دارد که با بهانه‏هاى گوناگون، از رفتن به جبهه خوددارى مى‏کنند و هنگامى که خبر شکست یا شهادت جمعى از مسلمانان را مى‏شنوند، با خرسندى مى‏گویند: خداوند چه نعمت بزرگى به ما داد که گرفتار چنان

نخواهند بود. از امام صادق علیه السلام روایت شده که مى‏فرماید:

۰.النَّعیمُ فِی الدُّنیا: الأَمنُ وَ صِحَّةُ الجِسمِ. وَ تَمامُ النِّعمَةِ فِی الآخِرَةِ: دُخولُ الجَنَّةِ. وَ ما تَمَّتِ النِّعمَةُ عَلىٰ عَبدٍ قَطُّ لَم یَدخُلِ الجَنَّةَ.^۱

۰.نعمت دنیا، امنیت و تن‏درستى است و کامل شدن نعمت آخرت، وارد شدن به بهشت است و بنده‏اى که به بهشت نرود، هرگز نعمت بر او تمام نشده است.

نعمت‏هاى عامّ ظاهرى و باطنى، و نعمت‏هاى خاصّ ظاهرى در حقیقت، مقدّمه نعمت دستیابى به مقصد نهایی انسانیت است و اگر با این نعمت، همراه نگردند، حقیر و کوچک ‏اند. امام على علیه السلام طبق روایتى مى‏فرماید:

۰.كُلُّ نَعیمٍ دُونَ الجَنَّةِ فَهُوَ مَحقورٌ، وَ كُلُّ بَلاءٍ دونَ النّارِ عافِیةٌ.^۲

۰.هر نعمتى جز بهشت، حقیر است و هر بلایى جز آتش دوزخ، عافیت است.

در سوره صافّات،^۳ داستان یکى از اهل بهشت گزارش شده که ضمن گفتگو با دوستان بهشتى خود، به یاد یکى از دوستان و همنشینان خود مى‏افتد که منکر معاد بوده و مى‏خواسته با وسوسه‏هاى خود، وى را نیز به انحراف بکشد. این ماجرا را با دوستان در میان مى‏گذارد و در جستجوى همنشینِ منحرفش بر مى‏آید. سپس با نگاهى به دوزخ، او را در وسط آتش جهنّم مى‏بیند و در این حال، خطاب به او مى‏گوید:

۰.(تَاللّٰهِ إِن كِدتَّ لَتُرْدِینِ * وَ لَوْلاَ نِعْمَةُ رَبِّى لَكُنتُ مِنَ الْمُحْضَرِینَ.^۴

۰.به خدا سوگند نزدیک بود مرا [نیز] به هلاکت بکشانى * و اگر نعمت پروردگارم نبود، من نیز از حاضر شدگان [در دوزخ] بودم).