نازل نشده است؟». بگو: در حقیقت، خداست که هر کس را بخواهد، گم‏راه مى‏کند و هر کس را که [به سوى او] باز گردد، به سوى خود راه مى‏نماید).

با توجّه به آنچه بیان شد، آشکار می‏گردد که هدایت خاصّ الهى، ویژه کسانى است که هدایت عامّ او را به کار بسته باشند. به عبارت دیگر، هدایت خاصّ خداوند سبحان، یک عامل بیشتر ندارد و آن، به کار بستن هدایت عامّ اوست و هر کس هدایت عمومى را بیشتر به کار بندد، برخوردارى او از هدایت خاص افزون‏تر خواهد بود.

بنابر این، هدایت خاص، پاداشِ به کار بستن هدایت عام است و به مقتضاى عدل و حکمت نمى‏تواند شامل حال کسانى شود که راه‏نمایى‏هاى عامّ خداوند سبحان را به کار نبسته‏اند.

موانع رسیدن به مقصد

مقصود از موانع رسیدن به مقصد، امورى است که راه رسیدن به رحمت خاصّ الهى را بر انسان مسدود مى‏نمایند و بدین سان، او از هدایت خاصّ خداوند سبحان محروم مى‏گردد.

به بیان دیگر، انسان بدون توفیق خداوند سبحان و بهره‏گیرى از رحمت رحیمیّه^۱ او، نمى‏تواند در صراط مستقیم حرکت کند و به مقصد انسانیت برسد. این معنا با لطافت خاصّى در قالب یک سؤال از خدا، در دعاى صباحِ منسوب به امام على علیه السلام آمده است:

۰.إلٰهی! إن لَم تَبتَدِئنِی الرَّحمَةُ مِنکَ بِحُسنِ التَّوفیقِ، فَمَنِ السّالِکُ بی‏ إلَیکَ فی واضِحِ الطَّریقِ؟!^۲

۰.معبود من! اگر خوش‏توفیقى، رحمتت را بر من آغاز نکرده بود، چه کسى مرا به راه روشن تو در مى‏آورد؟!

راه‏نمایى ویژه الهى بهره‏مند شوند و به مقصد برسند که طالب رضاى او باشند و فرمان‏ها و خواسته‏هاى او را اجرا نمایند.

۵. تقوا

پنجمین عامل راهیابى به صراط مستقیم، تقوا است:

۰.(ذَٰلِكَ ٱلْكِتَابُ لَا رَیبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ.^۱

۰.این است کتابى که در [حقّانیت] آن، هیچ تردیدى نیست [و مایه] هدایت تقواپیشگان است).

۶. تلاش و مجاهدت

ششمین عامل راهیابى به صراط مستقیم، مجاهده است:

۰.(وَ الَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنَا.^۲

۰.و کسانى که به خاطر ما کوشیدند، بی  گمان به راه‏هاى خود، هدایتشان می‏کنیم).

قرآن در این آیه تأکید مى‏کند کسانى که تمام توان خویش را به کار مى‏گیرند، به راه‏هاى خدا هدایت مى‏شوند.

۷. بازگشت و انابه

هفتمین عامل راهیابى به صراط مستقیم، انابه و بازگشت از راه‏هاى انحرافى است:

۰.(وَ یقُولُ الَّذِینَ کفَرُوا لَوْلاَ اُنزِلَ عَلَیهِ ءَایةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللهَ یضِلُّ مَن یشَآءُ وَ یهْدِى إِلَیهِ مَنْ أَنَابَ.^۳

۰.کسانى که کافر شده‏اند، مى‏گویند: «چرا از جانب پروردگارش معجزه‏اى بر او