دعوتگران به خود را توصیف کرد و آنها را درجه درجه قرار داد^۱ تا برخى، برخى دیگر را بشناسانند و از برخى به برخى دیگر پی برده شود، چنان که خداوند - تبارک و تعالى - اعلام کرد که او نخستین کسى است که به خود دعوت فرمود و [مردم را] به اطاعت خود و پیروى از دستور خویش فرا خواند. پس، از خود آغاز کرد و فرمود: (و خداوند به سراى سلامت فرا مى‏خواند و هر که را بخواهد، به راه راست هدایت مى‏کند).

گفتنى است که راه‏نمایى خداوند سبحان به صراط مستقیم، دو گونه است: هدایت همگانى و هدایت خاص. هر یک از این دو گونه هدایت نیز اقسامى دارد که پیش از این شرح آن گذشت.^۲ در ادامه این بحث، توضیحات بیشترى در این باره ارائه خواهد شد.

۲. پیامبران الهى

پیامبران، از آدم ابو البشر تا خاتم انبیا، نمایندگان خداوند سبحان براى راه‏نمایى انسان‏ها به سوى صراط مستقیم هستند. در این باره از امیر مؤمنان علیه السلام روایت شده که مى‏فرماید:

۰.بَعَثَ اللهُ رُسُلَهُ بِما خَصَّهُم بِهِ مِن وَحیِهِ، وَ جَعَلَهُم حُجَّةً لَهُ عَلىٰ خَلقِهِ؛ لِئَلّا تَجِبَ الحُجَّةُ لَهُم بِتَرکِ الإعذارِ إلَیهِم، فَدَعاهُم بِلِسانِ الصِّدقِ إلىٰ سَبیلِ الحَقِّ.^۳

۰.خداوند، رسولانش را با وحى خویش - که به آنان اختصاص داد - فرستاد و

راه‏نمایان «صراط مستقیم»

از منظر قرآن کریم، عقل بدون استمداد از وحى، قادر به تشخیص صراط مستقیم و راه درست زندگى نیست. از این رو، هدایت و راه‏نمایى به این راه، ویژه خداوند سبحان و فرستادگان اوست. بر این اساس، راه‏نمایان صراط مستقیم عبارت اند از:

۱. خداوند سبحان

نخستین راه‏نما، بلکه تنها راه‏نماى اصلی مستقلّ صراطِ مستقیم، خداوند سبحان است؛ زیرا دیگر راه‏نمایان در حقیقت، پیام‏آور هدایت الهى هستند. در آیات فراوانى از قرآن کریم، هدایت به صراط مستقیم، به خداوند سبحان استناد داده شده است، مانند:

۰.(وَ اللهُ یَدْعُوا إِلىٰ دَارِ السَّلامِ وَ یَهْدِى مَن یشَآءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ.^۱

۰.و خداوند به سراى سلامت فرا می‏خواند و هر کس را بخواهد، به راه راست هدایت مى‏‏کند).

در روایتى آمده است که امام صادق علیه السلام در توصیف دعوت کنندگان به خدا مى‏فرماید:

۰.إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالىٰ أخبَرَ [نَبِیَّهُ] فی کِتابِهِ الدُّعاءَ إِلَیهِ، وَ وَصَفَ الدُّعاةَ إِلَیهِ، فَجَعَلَ ذٰلِکَ لَهُم دَرَجاتٍ یُعَرِّفُ بَعضُها بَعضاً، وَ یُستَدَلُّ بِبَعضِها عَلىٰ بَعضٍ، فَأخبَرَ أنَّهُ تَبَارکَ وَ تَعالىٰ أوَّلُ مَن دَعا إِلىٰ نَفسِهِ و دَعا إِلىٰ طاعَتِهِ وَ اتِّباعِ أمرِهِ، فَبَدَأَ بِنَفسِهِ فَقالَ: (وَاللهُ یَدْعُوا إِلى دارِ السَّلامِ وَیَهْدِی مَنْ یشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ).^۲

۰.خداوند - تبارک و تعالى - در کتابش دعوت به خود را بیان فرمود و