عِندَ اللهِ الإِسلامُ؛^۱ دین نزد خدا [فقط] اسلام است) چیزى جز تسلیم بودن در برابر حق و اسلام به عنوان کامل‏ترین دین الهى نیست و ملّت در عبارت «وَ اختَصَّنا بِمِلَّتِهِ» به شریعت اسلام به عنوان آیین پیامبر خاتم اشاره دارد؛ زیرا در آیه (دیناً قِیماً مِلَّةَ إِبراهیمَ حَنیفاً؛^۲ آیین پا بر جا و ضامن سعادت دین و دنیا، آیین ابراهیم حق‏گرا) «ملّت»، همان آیین پا بر جاى ابراهیم حنیف است. بنا بر این، دو واژه «دین» و «ملّت» در این فراز دعا، ناظر به صراط مستقیم الهى و شریعت متّصل به آن هستند.

عبارت «سُبُلِ إحسانِهِ (راه‏هاى احسان او)» نیز به راه‏هاى فرعى شریعت اسلام به صراط مستقیم الهى - یعنى احکام و برنامه‏هاى این آیین - اشاره دارد که یکى از آنها، روزه‏دارى ماه رمضان است.

در روایات دیگرى نیز دستور العمل‏ها و احکام دینى به عنوان راه‏هاى رسیدن به خداوند سبحان مطرح شده‏اند، مانند آنچه از امام على علیه السلام نقل شده که فرمود:

۰.مِن أحَبِّ السُّبُلِ إلَى اللهِ‏ جُرعَتانِ: جُرعَةُ غَیظٍ تَرُدُّها بِحِلمٍ، وَ جُرعَةُ حُزنٍ تَرُدُّها بِصَبرٍ. وَ مِن أحَبِّ السُّبُلِ إلَى اللهِ قَطرَتانِ: قَطرَةُ دُموعٍ فی جَوفِ اللَّیلِ، وَ قَطرَةُ دَمٍ فی سَبیلِ اللّهِ. وَ مِن أحَبِّ السُّبُلِ إلَى اللهِ خُطوَتانِ: خُطوَةُ امرِئٍ مُسلمٍ یَشُدُّ بِها صَفّاً فی سَبیلِ اللهِ‏، وَ خُطوَةٌ فی صِلَةِ الرَّحِمِ.^۳

۰.از محبوب‏ترین راه‏ها نزد خداوند، دو جرعه است: جرعه خشمى که با بردبارى، آن را پس مى‏زنى و جرعه غمى که با شکیبایی، آن را می‏گردانى، و از محبوب‏ترین راه‏ها نزد خداوند، دو قطره است: قطره اشکى که در دل شب فرو مى‏چکد و قطره خونى که در راه خدا به زمین مى‏ریزد، و از محبوب‏ترین گام‏ها در راه خدا دو گام است: گامى که مرد مسلمان با آن، صفى را [در

(وَأَنفِقُوا فِى سَبِیلِ اللهِ.^۱

۰.و در راهِ خدا، انفاق کنید).

۰.(إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِى سَبِیلِ الله.^۲

۰.کسانى که ایمان آوردند و هجرت نمودند و با اموال و جان‏هاى خود، در راه خدا جهاد کردند).

همچنین همه روایاتى که قوانین و برنامه‏هاى سعادت‏آفرین اسلام را سَبیل و راه خدا شمرده‏اند، تفسیر روایى آیه یاد شده شمرده مى‏شوند، مانند آنچه در آغاز دعاى ورود به ماه رمضان از امام زین العابدین علیه السلام نقل شده که مى‏فرماید:

۰.الحَمدُلِلهِ الَّذی حَبانا بِدینِهِ وَ اختَصَّنا بِمِلَّتِهِ، وَ سَبَّلَنا فی سُبُلِ إحسانِهِ لِنَسلُکَها بِمَنِّهِ إلىٰ رِضوانِهِ، حَمداً یَتَقَبَّلُهُ مِنّا، وَ یَرضىٰ بهِ عَنّا، وَ الحَمدُ للّٰهِ الَّذی جَعَلَ مِن تِلکَ السُّبُلِ شَهرَهُ رَمَضانَ، شَهرَ الصِّیامِ، وَ شَهرَ الإسلامِ، وَ شَهرَ الطَّهورِ، وَ شَهرَ التَّمحیصِ، وَ شَهرَ القِیامِ.^۳

۰.ستایش، خدایى را که دین خود را به ما ارزانى داشت و ما را به آیین خویش (اسلام) اختصاص داد و در راه‏هاى احسان خود در آورد تا با نعمتش، آن راه‏ها را به سوى خشنودى‏اش بپیماییم؛ ستایشى که از ما بپذیرد و به وسیله آن از ما خشنود گردد، و ستایش، خدایى را که ماه خود، رمضان، را - که ماه روزه و ماه تسلیم شدن و ماه پاکیزگى و ماه تصفیه و ماه قیام [به عبادت و شب‏زنده‏دارى] است - ، یکی از راه‏ها[ی رسیدن به رضوان خویش] قرار داد.

مى‏توان گفت: کلمه دین در جمله «حَبانا بِدینِهِ» به صراط مستقیم الهى در همه ادیان - یعنى اسلام - اشاره دارد، به دلیل آن که دین بر اساس آیه (إِنَّ الدِّینَ