ویژگى‏هاى «صراط مستقیم»

پس از روشن شدن معانی «صراط مستقیم»، لازم است با بهره‏گیرى از ره‏نمودهاى قرآن و حدیث، توضیح دهیم که راه راست الهى، چه ویژگى‏هایى دارد. به دیگر سخن، باید بدانیم مهم‏ترین شاخصه‏هاى برنامه‏هایى که خداوند سبحان براى عبادت و پرستش خود ارائه کرده است، کدام اند.

پیش از بیان این شاخصه‏ها و ویژگی‏ها، توجّه به دو نکته ضرورى است:

اوّل: همان طور که در تفسیر (إیّاكَ نَعبُدُ) توضیح داده شد، عبادت، تنها به معناى نماز، روزه، حج و مانند آنها نیست؛ بلکه مقصود از آن، خضوع در برابر همه برنامه‏هایى است که خداوند سبحان به وسیله پیامبران به انسان ابلاغ کرده است.

دوم: با در نظر گرفتن این معنا که صراط مستقیم الهى، عبادت به معناى عامّ آن است، همه ویژگى‏هایى که در قرآن و حدیث، براى عبادت ذکر شده‏اند، ویژگى‏هاى صراط مستقیم نیز به شمار می‏آیند. همچنین ویژگى‏هاى عناوینى که بیانگر پیام‏هاى انبیا هستند، مانند ویژگى‏هاى دین یا سیره و سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز ویژگی‏های صراط مستقیم اند.

اینک گذری کوتاه بر مهم‏ترین ویژگی‏های صراط مستقیم:

۱. هماهنگی با موازین عقلى و علمى

اصلى‏ترین ویژگى صراط مستقیم الهى، هماهنگى با عقل، علم و حکمت است. به سخن دیگر، راهى که انبیا براى رسیدن به کمالات انسانى ارائه کرده‏اند و برنامه‏هایى که انبیا از جانب خداوند سبحان براى زندگى فردى و اجتماعى انسان آورده‏اند، منطبق با موازین عقلى و علمى است. از این رو، قرآن کریم تصریح مى‏فرماید که بهره‏مندان از دانش، آنچه را بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده، حق و درست مى‏دانند:

امام صادق علیه السلام پس از تفسیر «صراط مستقیم» به شناخت خداوند سبحان، در تبیین چگونگی پیمودن این راه می‏فرماید:

۰.وَ هُما صِراطانِ: صِراطٌ فِی الدُّنیا وَ صِراطٌ فِی الآخِرَةِ، فَأَمّا الصِّراطُ الَّذی فِی الدُّنیا فَهُوَ الإمامُ المَفروضُ الطّاعَةِ، مَن عَرَفَهُ فِی الدُّنیا وَ اقتَدىٰ بِهُداهُ مَرَّ عَلَى الصِّراطِ الَّذی هُوَ جِسرُ جَهَنَّمَ فِی الآخِرةِ.^۱

۰.دو صراط وجود دارد: صراطى در دنیاست و صراطى در آخرت. صراط دنیا، همان امامى است که اطاعتش واجب است. هر که در دنیا او را بشناسد و از راه‏نمایی‏هایش پیروى کند، از صراط آخرت - که پلى بر روى دوزخ است - می‏گذرد.

این سخن، بِدان معناست که امام و حجّت خدا در دوران‏های مختلف تاریخ، تجسّم و مصداق عینی «صراط مستقیم» در دنیاست و «صراط مستقیم» در آخرت، باطن برزخی «صراط مستقیم» دنیوی است. از این رو کسانی که می‏خواهند از صراط اخروی عبور کنند و به بهشت جاوید برسند، باید از طریق صراط دنیوی - که امام است - با خدا آشنا شوند. در این صورت، شناختی که از این طریق حاصل شود، زمینه‏ساز محبّت، اطاعت و عبادت الهی می‏شود و موجب دستیابی انسان به مقصد اصلی آفرینش خود در دنیا و آخرت می‏گردد. از این رو، در زیارت اهل ‏بیت علیهم السلام خطاب به آنان می‏گوییم:

۰.أنتُمُ الصِّراطُ الأَقوَمُ.

۰.شمایید راه راست استوار.

و در فرازى دیگر از این زیارت آمده است:

۰.مَن أَرادَ اللهَ ‏بَدَأَ بِکُم.^۲

۰.هر که آهنگ خدا کند، از شما آغاز مى‏نماید.