یُكَلِّمَهُم وَ یُشافِهَهُم، وَ كانَ الصّانِعُ مُتَعالِیاً عَن أن یُرىٰ، وَ كانَ ضَعفُهُم وَ عَجزُهُم عَن إدراكِهِ ظاهِراً، لَم یكُن بُدٌّ لَهُم مِن رَسولٍ بَینَهُ وَ بَینَهُم مَعصومٍ یُؤَدِّی إلَیهِم أمرَهُ وَ نَهیَهُ وَ أدَبَهُ، وَ یَقِفُهُم عَلىٰ ما یكونُ بِهِ اجتِلابُ مَنافِعِهِم وَ دَفعُ مَضارِّهِم، إذ لَم یَكُن فی خَلقِهِم ما یَعرِفونَ بِهِ ما یَحتاجونَ إلَیهِ مَنافِعَهُم وَ مَضارَّهُم.

۰.فَلَو لَم یَجِب عَلَیهِم مَعرِفَتُهُ وَ طاعَتُهُ لَم یَكُن لَهُم فی مَجی‏ءِ الرَّسولِ مَنفَعَةٌ وَ لا سَدُّ حاجَةٍ، وَ لَكانَ یَكونُ إتیانُهُ عَبَثاً لِغَیرِ مَنفَعَةٍ وَ لا صَلاحٍ، وَ لَیسَ هٰذا مِن صِفَةِ الحَكیمِ الَّذی أتقَنَ كُلَّ شَی‏ءٍ.^۱

۰.چون مردم، خود از چنان طبیعت و توانى برخوردار نیستند که مصالحشان را کاملاً درک کنند و از طرفى، سازنده هستى، والاتر از آن است که دیده شود و ضعف و ناتوانى بندگان از ادراک او نیز کاملاً روشن است، پس به ناچار باید میان خدا و مردم، فرستاده‏اى معصوم باشد که امرها و نهی‏ها و آموزش‏هاى او را به آنان برساند و به آنچه منافعشان را تأمین و زیان‏هایشان را دفع مى‏کند، آگاهشان سازد؛ چرا که در وجودشان وسیله‏اى وجود ندارد که بتوانند با آن، آنچه را بِدان نیاز دارند و سود و زیانشان را بشناسند.

۰.اگر شناخت پیامبر و اطاعت از او بر مردم واجب نبود، آمدن پیامبر براى آنان حاصلى نداشت و مشکلى را حل نمى‏کرد و فرستادن او کارى بیهوده و ناسودمند بود و این ‏کار از حکیمى که همه چیز را با حساب و کتاب و متقن آفریده، به دور است.

۳. هدايت ويژه افراد مكلّف

افرادى که در زندگى، راهى را که فطرت، عقل و پیامبران به آنها نشان داده‏اند، انتخاب می‏کنند و هدایت همگانى الهى را به کار می‏بندند، از راه‏نمایى‏هاى ویژه الهى نیز برخوردار خواهند شد. هدایت ویژه، در حقیقت، پاداشِ به کار بستن هدایت همگانى است و از این رو، «هدایتِ پاداشى» نیز نامیده مى‏شود. قرآن

همچنین در روایتى، امام رضا علیه السلام در پاسخ ابن سکّیت که پرسید: «امروز، حجّت خداوند بر مردم چیست؟» فرمود: «العَقلُ؛^۱ خِرد».

سه. هدایت تشریعى

سومین نوعِ هدایت همگانى، هدایت تشریعى است. این نوع هدایت در واقع، مکمّل هدایت فطرى و عقلى است.

توضیح، این که: اگر فطرت و عقل مى‏توانستند راه تکامل انسان را ارائه کنند، نیازى به وحى و هدایت تشریعى از طریق پیامبران وجود نداشت؛ ولى از آن جا که ادراکات فطرى و عقلى، اجمالى و کلّى اند، انسان براى دستیابى به باورهاى صحیح اعتقادى در باره مبدأ و معاد، و شناخت درستِ برنامه تکامل و تشخیص دقیق راه سعادت خویش، نیازمند هدایتِ تشریعى است که خداوند سبحان از طریق پیامبران و کتاب‏هاى آسمانى، این نیاز را تأمین کرده است.

قرآن کریم در آیات فراوانى به این معنا اشاره دارد، از جمله در توصیف این کتاب آسمانى مى‏فرماید:

۰.(یَهْدِى بِهِ اللهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَیُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ.^۲

۰.خداوند به برکت آن، کسانى را که در پی خشنودى او هستند، به راه‏هاى سلامت، هدایت مى‏کند و آنان را به [توفیق و] اراده خود، از تاریکی‏ها به سوى روشنایى بیرون مى‏آورد و آنها را به راه راست، رهبرى مى‏نماید).

نیز در روایتى از امام رضا علیه السلام، نیاز انسان به پیامبران و هدایت تشریعى، بدین‏ سان بیان شده است:

۰.لَمّا لَم یَكتَفِ فی خَلقِهِم وَ قُواهُم ما یَثبُتونَ بِهِ لِمُباشَرةِ الصّانِعِ تَعالىٰ حَتّىٰ