برخوردارند.

دسته دوم: آیاتى که همه موجودات مختار و مکلّف را مشمول هدایت الهى مى‏دانند.

دسته سوم: آیاتى که تأکید دارند شمارى از موجودات مختار، از راه‏نمایى‏هاى ویژه خداوند سبحان برخوردار مى‏شوند.

بنا بر این، هدایت آفریدگار نسبت به آفریده‏ها سه گونه است. البتّه هر یک از این گونه‏ها نیز خود به چند گونه تقسیم مى‏شود که اجمالاً بررسى خواهند شد:

۱. هدايت عمومى همه آفريده‏ها

از نگاه قرآن، انواع پدیده‏ها به تناسب ویژگى‏هاى خاصّ خود، از هدایت الهى بهره‏مند مى‏شوند. این معنا در دو آیه به روشنى بیان شده است:

در سوره اعلى، در توصیف خداوند سبحان آمده است:

۰.(وَ الَّذِى قَدَّرَ فَهَدَى.^۱

۰.آن کس که اندازه‏ کرد و ره نمود).

یعنى خداوند سبحان، کسى است که هر آفریده‏اى را از نظر کمّى و کیفى به اندازه‏اى که متناسب با هدف آفرینش اوست، مقدّر کرده و او را به آن هدف، هدایت فرموده است.

همچنین در سوره طه به نقل از موسى علیه السلام، خداوند سبحان براى فرعون چنین توصیف شده است:

۰.(رَبُّنَا الَّذِى أَعْطَى كُلَّ شَىْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى.^۲

۰.پروردگار ما کسى است که به هر موجودى، آفرینش [خاصّ] او را داده، سپس هدایت کرده است).

همین بس که پروردگارت هادى و یاور [تو] باشد).

عبّاس بن هلال روایت کرده که: از امام رضا علیه السلام پرسیدم: مقصود از سخن خدا (اللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ؛^۱ خداوند، نور آسمان‏ها و زمین است) چیست؟ فرمود:

۰.هادٍ لأَهلِ السَّماءِ وَ هادٍ لأَهلِ الأَرضِ.^۲

۰.هدایتگر اهل آسمان و هدایتگر اهل زمین است.

با توجّه به این که همه آفریده‏ها براى رسیدن به مقصد آفرینش خود، به هدایت و راه‏نمایى نیاز دارند، خداوند سبحان، همانند «رحمت»،^۳ «هدایت» را نیز بر خود واجب کرده و وظیفه خود دانسته است و فرموده:

۰.(إِنَّ عَلَیْنَا لَلْهُدَى.^۴

۰.همانا هدایت کردن بر عهده ماست).

در واقع، منبع اصلىِ همه راه‏نمایی‏ها، آفریدگار است و اگر راه‏نمایى او نباشد، هیچ آفریده‏اى نمى‏تواند به مقصد آفرینش خود دست یابد. با در نظر گرفتن این واقعیت که هدایتِ انواع پدیده‏ها به تناسب ویژگى‏هاى خاصّ آنها، طبعاً متفاوت است، باید دید که هدایت الهى چند گونه است و انواع آفریده‏ها چگونه به مقصد آفرینش خود ره‏نمون مى‏شوند.

گونه‏های «هدايت» آفریدگار

آیاتى را که موضوع «هدایت» در آنها مطرح شده، مى‏توان به سه دسته تقسیم کرد:

دسته اوّل: آیاتى که تصریح مى‏کنند همه موجودات از هدایت الهى