بر این اساس، دینداری، با خداشناسی آغاز می‏شود و همه معارف دینی، ریشه در خداشناسی دارند. از این رو، بدون شناخت خداوند سبحان، دینداری، بی‏مفهوم است.

خداشناسی مراتبی دارد و مرتبه نخست آن، شناخت ذهنی و علمی و بعد از آن، تصدیق زبانی است، چنان که در کلام امام علی علیه السلام آمده بود: «کَمالُ مَعرِفَتِهِ التَّصدیقُ بِه»، بدین معنا که ممکن است کسی در حقّانیت چیزی آگاهی و علم داشته باشد، امّا وجود او را تصدیق نکند، مانند فرعونیان که قرآن در باره آنان می‏فرماید:

۰.(وَجَحَدُوا بِهَا وَ اسْتَیْقَنَتْهَآ أَنفُسُهُمْ ظُلْمًا وَ عُلُوًّا.^۱

۰.آیات الهی را از روی ظلم و سرکشی انکار کردند، در حالی که در جان خود به آن یقین داشتند).

مرتبه بالاتر از شناخت ذهنی وجود خدا و تصدیق زبانی او، شناخت و تصدیق یگانگی اوست: «وَ کَمالُ التَّصدیقِ بِهِ تَوحیدُهُ»؛ یعنی ممکن است کسی وجود خدا را تصدیق کند ولی دوگانه‏پرست باشد، مانند «ثنویّه».

مرتبه بالاتر از تصدیقِ یگانگی خدا، اخلاص برای اوست: «وَ کَمالُ تَوحیدِهِ الإخلاصُ لَهُ»؛ یعنی ممکن است کسی یگانگی خدا را بپذیرد؛ ولی توحید او خالص نباشد و شائبه شرک اعتقادی در آن وجود داشته باشد.

و بالاترین مرتبه خداشناسی، اخلاص کامل در شناخت ذات خداوند سبحان و نفی کردن صفات زائد بر ذات، از اوست: «وَ کَمالُ الإخلاصِ لَهُ نَفی الصِّفاتِ عَنهُ»؛ یعنی انسان تا باور نکند که صفات خدا عین ذات او هستند، شناخت او نسبت به توحید ذاتی، کامل نیست؛ زیرا اعتقاد به صفات زائد بر ذات حق تعالی، مستلزم قبول وجود نوعی شریک برای اوست.

یک. توحید ذات

نخستین درجه اخلاص اعتقادی، پاکسازی ذهن از عقیده به همتای ذاتی برای خداوند سبحان است؛ یعنی باور داشتن به این معنا که ذات او یکتاست و محال است همتا داشته باشد. سوره مبارک اخلاص بر این مرتبه از توحید دلالت دارد.

دو. توحید صفات

مقصود از توحید صفات، این است که صفات ذاتی خداوند سبحان، عین ذات اوست و او صفتی جدا از ذات ندارد.

توضیح، این که: صفات انسان، از ذات او جدایند؛ یعنی انسان، یک حقیقت است و صفاتی چون علم یا قدرت او، حقایقی دیگرند؛ ولی صفات خداوند سبحان، چیزی جدا از ذات او نیستند. خدا، یعنی ذاتی که وجود مطلق، علم مطلق، قدرت مطلق و حیات مطلق است و در یک جمله خدا یعنی ذات دارنده همه صفات کمال و منزّه از همه صفات نقصان. بدین‏ سان، همه صفات خدا با هم اتّحاد وجودی دارند.

امام علی علیه السلام در تبیین اخلاص اعتقادی در باره ذات و صفات خداوند متعال می‏فرماید:

۰.أَوَّلُ الدّینِ مَعرِفَتُهُ، وَ كَمالُ مَعرِفَتِهِ التَّصدیقُ بِهِ، وَ كَمالُ التَّصدیقِ بِهِ تَوحیدُهُ، وَ كَمالُ تَوحیدِهِ الإِخلاصُ لَهُ، وَ كَمالُ الإِخلاصِ لَهُ نَفیُ الصِّفاتِ عَنهُ؛ لِشَهادَةِ كُلِّ صِفَةٍ أَنَّها غَیرُ المَوصوفِ، وَ شَهادَةِ كُلِّ مَوصوفٍ أَنَّهُ غَیرُ الصِّفَةِ.^۱

۰.سرآغاز دین، معرفت (شناخت) خداست و اوج معرفتش، تصدیق اوست و نهایتِ تصدیق او، یگانه دانستنش و نهایتِ یگانه دانستنش، اخلاص برای او و کمال اخلاص، نفی صفات از اوست؛ زیرا هر صفتی گواهی می‏دهد که غیر از موصوف است و هر موصوفی گواهی می‏دهد که غیر از صفت است.