(وَ اتَّخَذُواْ مِن دُونِ اللهِ ءَالِهَةً لِیَكُونُواْ لَهُمْ عِزًّا * كَلَا سَیَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَ یَكُونُونَ عَلَیْهِمْ ضِدًّا.^۱

۰.و به جای خدا، معبودانی اختیار کردند تا برای آنان [مایه] عزّت باشد * نه چنین است! به زودی [آن معبودان] عبادت آنان را انکار می‏کنند و دشمن آنان می‏گردند).

و نیز می‏فرماید:

۰.(وَاتَّخَذُواْ مِن دُونِ اللهِ ءَالِهَةً لَّعَلَّهُمْ یُنصَرُونَ * لَا یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَهُمْ وَ هُمْ لَهُمْ جُندٌ مُّحْضَرُونَ.^۲

۰.و غیر از خدا[ی یگانه] خدایانی را به پرستش گرفتند تا شاید یاری شوند * [ولی بتان] نمی‏توانند آنان را یاری کنند و آنان ‏اند که برای بتان چون سپاهی احضار شده‏اند).

از منظر قرآن، هیچ کس و هیچ چیز، جز خدای یگانه در سرنوشت انسان مؤثّر نیست و آنچه را مشرکان خدا نامیده‏اند، از خدایی، چیزی جز نام ندارند و در واقع، خدایان آنها، خدایان خیالی و پنداری اند:

۰.(مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إلَّا أَسْمَآءً سَمَّیْتُمُوهَآ أَنتُمْ وَءَابَآؤُكُم مَّآ أَنزَلَ اللهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ إِنِ الْحُكْمُ إلَّا لِلّٰهِ أَمَرَ إلَّا تَعْبُدُواْ إلَّا إِیَّاهُ ذَ لِكَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ.^۳

۰.شما به جای او جز نام‏هایی را نمی‏پرستید که خود و پدرانتان آنها را نام‏گذاری کرده‏اید و خدا دلیلی بر [حقّانیت] آنها نازل نکرده است. فرمان جز برای خدا نیست. دستور داده که جز او را نپرستید. این است دینِ استوار؛ ولی بیشتر مردم نمی‏دانند).

كَفىٰ بِالیَقینِ عِبادَةً.^۱

۰.برای عبادت، یقین داشتن کافی است.

در این گونه روایات، عبادت خدا، به اصلی‏ترین عامل آن - که شناخت و معرفت است - تفسیر شده است. شماری از مفسّران، عبادت در آیه (وَ اعْبُدُوا اللهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئا؛^۲ خداوند را عبادت کنید و چیزى را شریک او نکنید) را نیز به توحید تفسیر کرده‏اند.^۳

سه. خضوع ناشى از اعتقاد به خدایان پندارى

مقصود از خدایان پنداری، بت‏هایی هستند که بت‏پرستان معتقد بودند آنها در سرنوشتشان نقش دارند و به همین جهت آنها را عبادت می‏کردند و در برابرشان خضوع و خاکساری می‏نمودند. قرآن در این باره می‏فرماید:

۰.(وَ یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللهِ مَا لَا یَضُرُّهُمْ وَ لَا یَنفَعُهُمْ وَ یَقُولُونَ هَؤُلاَءِ شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللهِ قُلْ أَتُنَبِّٔونَ اللهَ بِمَا لَا یَعْلَمُ فِى السَّمَوَاتِ وَلَا فِى الأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى عَمَّا یُشْرِكُونَ.^۴

۰.و به جای خدا، چیزهایی را می‏پرستند که نه به آنان زیان می‏رسانند و نه به آنان سود می‏دهند و می‏گویند: «اینها نزد خدا شفاعتگران ما هستند». بگو: «آیا خدا را به چیزی که در آسمان‏ها و در زمین نمی‏داند، آگاه می‏گردانید؟». او پاک و برتر است از آنچه [با وی] شریک می‏سازند).

و نیز می‏فرماید: