نظر برخی، اسم مصدر است.

معنای اصلی «دین»، انقیاد است و سایر معانی مانند اطاعت، عبادت، جزا، محاسبه، غلبه، کیش و آیین، ملّت، اسلام، قضا و حُکم، به آن بر مى‏گردد.

* کاربردهای «دین» در قرآن: مادّه «د ی ن» در قرآن، ۱۰۱ مرتبه به گونه‏های مختلف آمده است: ۹۵ بار در هیئت «دین (به کسر دال)» که جمع آن «ادیان» است و شش بار در قالب «دَین (به فتح دال)» که جمع آن «دیون» و «أدیُن» است و به معنای وام است. معنای دوم موضوع بحث ما نیست.

شماری از مفسّران، چند معنا برای «دین» بیان کرده‏اند: آیین، اعم از آیین حق یا باطل (۶۲ بار)، جزا و پاداش (بیست بار)، فرمانبری (دوازده بار) و حکم (یک بار)؛ ولی با تأمّل در کاربردهای کلمه «دین» در قرآن می‏توان گفت: این واژه، در دو معنا به کار رفته است: یکی «برنامه زندگی» و دیگری «جزای کارهای نیک و بد [در روز قیامت]».

* معنای «یوم الدین» در آیه مورد بحث، روز جزاست؛ ولی از آن جا که محاسبه، مقدّمه پاداش و کیفر است، در برخی از روایات، «یوم الدین» به روز حسابرسی معنا شده و در برخی روایات، هر دو معنا جمع گردیده است.

* ویژگی‏های روز جزا: این روز، مهم‏ترین روزی است که انسان در پیش دارد. به ویژگی‏های قابل تأمّل روز جزا در آیات متعدّدی اشاره شده است و نام‏های گوناگون این روز نیز بیانگر ویژگی‏‏های برجسته آن اند، مانند: یوم الخروج، یوم القیامة، یوم الجمع، یوم الحساب، یوم الفصل، یوم الحسرة، یوم التغابن، یوم التلاق، یوم التناد، یوم الخلود.

تفسیر (مالِكِ یَومِ الدّینِ)

بر پایه آنچه در تبیین مفردات آیه (مَالِكِ یَوْمِ ٱلدِّینِ) ارائه شد، مقصود این آیه آن است که مالکیت حقیقی و فرمان‏روایی مطلق و فراگیر الهی، در قیامت، بر

یک. برخی، معنای آن را روشن دانسته و معنایی برایش ذکر نکرده‏اند.

دو. برخی، به ذکر معنای کنایی آن اکتفا کرده‏اند، مانند اشاره به رخدادی بزرگ.

سه. برخی، به بیان مقدار آن - یعنی فاصله طلوع و غروب - اکتفا کرده‏اند.

چهار. برخی گفته‏اند معنای این واژه در لغت، مطلق زمان است و در عرف مردم، روز، به زمان میان طلوع و غروب خورشید گفته می‏شود و در شرع، عبارت است از طلوع سپیده صادق (فجر دوم) تا غروب.

بنا بر این، می‏توان گفت کلمه «یوم» در آغاز به معنای بخشی از زمان یا فاصله میان طلوع و غروب خورشید بوده؛ ولی به تدریج با قرینه در معانی مختلفی به کار رفته است.

* کاربردهای «یوم» در قرآن: این واژه در قرآن ۴۷۵ بار آمده و گاه در امور مربوط به انسان و گاه در امور منسوب به خدای سبحان به کار رفته است:

واژه «یوم» در امور مرتبط با انسان، در قرآن در شش معنا به کار رفته است: زمان، روز عرفی در برابر شب، روز شرعی، مجموع روز و شب، زمان حال، و اوقات جا به جایی قدرت‏های سیاسی.

«یوم» منسوب به خدای سبحان، در قرآن در پنج معنا به کار رفته است: ایّام اللّٰه (مقاطع عبرت‏آموز تاریخ)، یوم ربوبی (هزار سال)، مطلق زمان، مقاطع خاصّی از زمان، و روز قیامت - که فراوانی بیشتری دارد - .

با در نظر گرفتن کاربردهای قرآنی «یوم» می‏توان به این جمع‏بندی رسید که این واژه برای بخشی از زمان وضع شده و در زبان، کاربردهای متعدّدی دارد؛ ولی قرآن با توسعه معنایی، آن را در موارد افزون‏تری به کار برده است که قرینه‏های جانبی، مقصود را روشن می‏کنند.

تفسیر ( الدّینِ)

* واژه‏پژوهی «دین»: این واژه از مادّه «د ی ن» بوده، به عقیده برخی، مصدر و به