پس کسى که نامه اعمالش به دست راستش داده شود * به زودى، آسان حسابرسی خواهد شد).

به نظر مى‏رسد که آسانى حساب در روز جزا مراتبى دارد که بالاترین مراتب آن، به گونه‏اى است که گویا حسابى در کار نیست. از این رو، در روایتى از امام باقر علیه السلام نقل شده است که:

۰.قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: کُلُّ مُحاسَبٍ مُعَذَّبٌ، فَقالَ لَهُ قائِلٌ: یا رَسولَ اللّه‏ِ! فَأَینَ قَولُ اللّهِ عز و جل:(فَسَوْفَ یُحَاسَبُ حِساباً یَسیراً)؟ قالَ: ذٰلِکَ العَرضُ؛ یعنی التَّصَفُّحَ.^۱

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر که حسابرسى شود، عذاب شدنى است». کسى به ایشان گفت:‏اى رسول خدا! پس این سخن خداوند عز و جل چه مى‏شود که: (آسان حسابرسى خواهد شد)؟ پیامبر فرمود: «آن، یک دیدن و مرور است»؛ یعنى ورق زدنی بیش نیست.

پنج. حسابرسىِ دقیق

عدل الهى ایجاب مى‏کند که پرونده جمعى از بزهکاران، به نسبت گناهى که انجام داده‏اند، با دقّت و سختگیرى، رسیدگى گردد و در نهایت، به دوزخ محکوم شوند. قرآن کریم در باره این دسته از مردم مى‏فرماید:

۰.(اُولئِك لَهُمْ سُوءُ الْحِسَابِ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهَادُ.^۲

۰.آنان حسابی سخت خواهند داشت و جایگاهشان جهنّم است، و چه بد جایگاهى است!).

این آیه به بالاترین مراتب سختگیرى در حسابرسى اشاره دارد؛ امّا مراتب پایین‏تر آن، ممکن است شامل حال شمارى از دینداران گنهکار نیز باشد؛ امرى

یحَسَبُونَ أَنهَّمْ یحُسِنُونَ صُنْعًا * اُوْلٰئِكَ الَّذِینَ كَفَرُواْ بَایَاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقَائهِ فحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلاَ نُقِیمُ لهَمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْنًا.^۱

۰.بگو: آیا شما را از زیانکارترین آگاه کنیم؟ * آنان که کوشش‏هایشان در زندگانى دنیا تباه شده است؛ ولى خود، گمان مى‏برند که نیکوکارند * آنان اند که آیات و لقاى پروردگارشان را انکار کردند و کردارهایشان تباه گردید. از این رو، روز رستاخیز، ترازویى براى آنان بر پا نمى‏داریم).

در روایتى از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود:

۰.إنَّ اللهَ عز و جل یُحاسِبُ کُلَّ خَلقٍ إلّا مَن أشرَکَ بِاللهِ، فَإنَّهُ لا یُحاسَبُ یَومَ القِیامَةِ وَ یُؤمَرُ بِهِ إلَى النّارِ.^۲

۰.خداوند عز و جل از همه خلایق حساب مى‏کشد، مگر از کسى که به خدا شرک ورزیده باشد، که در روز قیامت دستور داده مى‏شود او را بدون حسابرسى به دوزخ افکنند.

نیز در روایتى از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

۰.ثَلاثةٌ یُدخِلُهمُ اللهُ النّارَ بِغَیرِ حِسابٍ... إمامٌ جائِرٌ، وَ تاجِرٌ کَذوبٌ، وَ شَیخٌ زانٍ.^۳

۰.سه نفرند که خداوند آنها را بدون حسابرسى به دوزخ مى‏برد...: پیشواى ستمگر، بازرگان دروغگو و پیرمرد زناکار.

چهار. حسابرسى آسان

حسابرسىِ گروهى از اهل محشر - که «اصحاب یمین» نامیده مى‏شوند - آسان است. نشانه این گروه، آن است که نامه اعمالشان در دست راست آنهاست:

۰.(فَأَمَّا مَنْ اُوتِىَ کتَابَهُ بِیَمِینِهِ * فَسَوْفَ یُحَاسَبُ حِسَابًا یَسِیرًا.^۴